Araştırma Makalesi
Envârü’t-Tenzîl Şerh-Hâşiyelerinde Tefsir İlminin Mahiyeti
Yıl 2020, Cilt 24, Sayı 3, 1039 - 1058, 15.12.2020Öz
Envâru’t-tenzîl hâşiyelerinde ilm-i tefsirin yaygın olarak benimsenen iki tanımı bulunmaktadır. Bunlardan en fazla kabul göreni şöyledir: Tefsir, Allah’ın muradına delalet etmesi açısından Allah kelamının hallerini araştıran ilimdir. Bu tanım esasen el-Keşşâf hâşiyesinde Teftâzânî’ye aittir. Tanım, ona yöneltilen itirazlara rağmen sonraki hâşiyelerde kabul görmüş ve onun hakkında detaylı bir tartışma süreci yaşanmamıştır. Buradan hareketle tanıma çoğunluğun yer vermesi itibariyle Envâru’t-tenzîl hâşiyelerinde ortak bir tefsir tanımının bulunduğu sonucuna varılabilir. Bu tanımın yaygınlığı el-Keşşâf hâşiyelerinde de söz konusu değildir. Onun sonraki literatürde yaygınlık kazanması tanım şartlarına uygun bir şekilde yapılmasına bağlanabilir. Zira konu esas alınarak yapılan tanımlarda konu, cins; konunun ele alındığı yön de fasıl olarak kabul edilmektedir. Buna göre yukarıdaki tanımda, tefsirin araştırdığı konu kelamın halleri olarak açıklanmakta ve o konuyu ele aldığı yön de Allah’ın muradı açısından şeklinde ifade edilmektedir. Böylece tefsirin konusu ve bu konuyu araştırma yönü açıklanmış ve Kur’an’ı araştıran diğer ilimlerden de farkı belirtilmiştir. Hâşiyelerde en yaygın ikinci tanıma göre tefsir, Allah kelamının manalarının beşer gücü nispetinde bilindiği ilimdir. Bu tanım öncekine nazaran bir resm, yani daha serbest bir tanımdır. Bu sebeple tanım, tefsirin diğer ilimlerden ayrışmasına imkân vermemektedir. Zira Kur’an’da lafızların manalarını dil ilimleri ve şer‘î ilimler de araştırmaktadır. Ancak diğer tanımda daha dakik bir şekilde yön kaydına ve murad ifadesine yer verilerek tefsirin farkı gözetilmiştir. Buna karşın ikinci tanım tefsirin bazı özelliklerini daha açık olarak ortaya koyan beşer gücü nispetinde kaydına sahiptir. Bu kayıt tefsirdeki araştırmaların bir yönüyle zannî verilere dayalı olduğunu bir yönüyle de sürekliliğini ifade etmektedir. Hâşiyelerde yer alan her iki tanım da hicri 9 ila 12. asırlar arasında ilm-i tefsirin belirgin ve yaygın tanımları bulunduğunu göstermektedir. Birkaç istisnayla birlikte hâşiyelerin hemen hemen tamamında ilm-i tefsirin tefsir ve tevil olmak üzere iki kısma ayrıldığı ifade edilmektedir. Buradaki tefsirin rivayete, tevilin de dirayete dayalı olduğu belirtilmektedir. Her ikisinin bu şekilde açıklanması el-Keşşâf hâşiyelerinde de görülmektedir. Buna göre her iki kavramın el-Keşşâf ve Envâru’t-tenzîl hâşiyelerinde belirginleştiği anlaşılmaktadır. Halbuki bazı tefsir mukaddimelerine ve ulûmü’l-Kur’ân eserlerine bakıldığında onlarla ilgili çok farklı açıklamaların yapıldığı görülmektedir. Bu da onlar hakkında belirgin ve yaygın bir kabulün bulunmadığı izlenimini vermektedir. Ancak bahsedilen şekilde açıklanarak onların anlamı sonraki literatürde belirginleşmiştir. Zira onlara dair bu açıklama esasen Mâtürîdî’nin selef âlimlerinden naklettiği bir açıklamadır. Buna göre her iki kavramla ilgili olarak erken dönemden nakledilen bir açıklama ilerleyen süreçte özellikle şerh-hâşiyelerde kabul görüp yaygınlaşmıştır. Beyzâvî her iki kavramı muhkem ve müteşâbihle ilişkilendirdiğinden dolayı şârihler bu ilişkiyi de açıklamışlardır. Onlar Beyzâvî’nin Şâfiî usulüne göre yaptığı muhkem ve müteşâbih tanımlarına yer vermektedirler. Buna göre muhkemler, ne kastedildiği açık olup izaha ihtiyaç duymayanlardır. Konuları itibariyle muhkemlere şeri‘atın emirleri, miras taksimleri, muamelat ve nikâh meseleleri hakkındaki âyetler örnek verilmektedir. Bu konulardaki hükümlerde dirayete değil, rivayete başvurulmalıdır. Böylece muhkemlerin açıklaması tefsir olmaktadır. Müteşâbihlerde ise anlam açık olmadığından yorum yapılmaktadır. Bu durumda onların yorumu da tevildir. Hâşiyelerde tefsirin yararlanacağı dini ilimler hadis, fıkıh, kelam, tasavvuf ve usul olarak açıklanmakta ve bu, genel bir kanaati ifade etmektedir. Tefsir için gerekli görülen edebî ilimler de lügat, iştikak, sarf, nahiv, beyan, meânî ve bedî‘ olarak açıklanmaktadır. Ancak arûz, kâfiye, karz-ı şiir, hat ve inşâ gibi ilimlerin bilinmesi konusunda iki kanaat hakimdir. Birine göre bu ilimler Kur’an’la ilgili olmadığından tefsir yapabilmek için onların bilinmesi şart değildir. Diğerine göre yetkin bir tefsir faaliyeti için bu ilimlerin de bilinmesi şart olup onların verilerinin tefsire katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler
Tefsir, Envâru’t-Tenzîl, Şerh-Hâşiye, Mahiyet, Tanım, Tefsir-Tevil, İlimler
Kaynakça
- Abbâsî, Yusuf b. Ömer b. Yusuf. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 502, 1b-256b.
- Altunuçokzâde, Abdullah b. Mehmed Altûnî el-İstanbûlî. el-Cem‘u’l-hâvî fî şerhi Tefsîri’l-Beyzâvî. 2 cilt. İstanbul: Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi, 306, 1b-277b.
- Aslantürk, Ayşe Hümeyra. Ebu Hafs Ömer en-Nesefi’nin (öl. 537-1142) et-Teysir fi’t-tefsir Adlı Eserinin Tahlili ve el- Bakara Suresi’nin Tenkidli Neşri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1995.
- Âmilî, Bahâeddin Muhammed b. Hüseyin b. Abdüssamed. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 484, 1b-126b.
- Ayyıldız, Mahmut. Tefsirin Mahiyeti Üzerine: Muhammed et-Tâhir İbn Aşûr’un Müdevven Bir İlim Olarak Tefsire Yaklaşımı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
- Barzancî, es-Seyyid Muhammed b. Rasulü’l-Hüseynî. Enhârü’s-selsebîl li riyâzi envâri’t-tenzîl ve mizâcü’z- zencebîl li hiyâzi esrâri’t-te’vîl. İstanbul: Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi, 303, 1b-402a.
- Bervecî, Sıbgatullah b. Rûhullah. Hâşiye ‘alâ Tefsîri’l-Fâtiha min Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa 226, 1b-97a.
- Beyzâvî, Nâsırüddin Ebu’l-Hayr Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman el-Mer‘âşlî. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1418.
- Bitlisî, İdrîs b. Hüsâmeddin Ali. Hâşiye ‘alâ Tefsîri’l-Beyzâvî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasof-ya, 303, 1b-145a.
- Boyalık, Mehmet Taha. “Molla Fenârî’nin Tefsir İlminin Mahiyetine Dair Tartışmasının Tahlili”. İslâm Araştırmaları Dergisi 18 (2007), 73-100,
- Boyalık, Mehmet Taha. “el-Keşşâf Şerh-Haşiye Geleneğinde Tefsir İlminin Mahiyeti Tartışması”. Nazariyat 4/1 (2017), 91-118.
- Buhârî, Muhammed Emîn Emîr Padişah. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yenicami, 129, 1b-183a.
- Büyük, Enes. “Mâtürîdi’nin Tefsir-Te’vîl Ayrımı ve Bunun Te’vilât’taki Pratik Değeri Üzerine Bir İnceleme”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/1 (2019), 213-232.
- Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerif. Hâşiye ‘ale’l-Keşşâf. Mısır: Mektebe Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1966.
- el-Hatîbü’l-Vezîrî, Muhammed b. İbrahim el-Harrâşî. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Bağdatlı Vehbi Efendi, 109, 1b-138b.
- Emevî, Yusuf b. Abdullah b. İsmail el-Kuraşî. Şerhu dîbâceti Tefsîri’l-Kâdî. İstanbul: Hacı Selim Ağa Kütüp-hanesi, Hüdai Efendi, 102, 1b-64b.
- Erzurûmî, Şeyhülislâm Feyzullah b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. Hâşiye ‘alâ Tefsîri’l-Beyzâvî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 7348, 1b-128b.
- es-Sâdıkî el-Geylânî, Mahmûd b. Hüseyin el-Efdalî. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl ve esrâri’t-tevîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Amcazâde Hüseyin Paşa, 53, 1b-211b.
- Fenârî, Şemseddin Muhammed b. Hamza b. Muhammed. ‘Aynu’l-â‘yân: Kitâbu tefsîri’l-Fâtihâ. İstanbul: Rıfat Bey Matbaası, 1325.
- Germiyânî, Abdülhalîm b. Abdullah er-Rûmî. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphane-si, Laleli, 306, 1b-629.
- Hafâcî, Şehâbeddin Ahmed b. Muhammed b. Ömer. İnâyetü’l-Kâdî ve kifâyetü’r-Râzî ‘alâ Tefsîri’l-Beyzâvî. 8 cilt. Beyrut: Dâru Sadr, ts.
- Halebî, İbrahim b. Süleyman b. İbrahim el-Kürdî. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüp-hanesi, Ayasofya, 306, 1b-444a.
- Hınnâvîzâde, Kınalızâde Ali Alâeddin b. Muhammed. Hâşiye ‘alâ Tefsîri’l-Kâdî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, 280, 1b-117b.
- İbn Kâvân, Hüseyin b. Şihabüddin el-Geylânî. Hâşiye ‘alâ hutbeti Tefsîri’l-Beyzâvî. Kastamonu: Kastamonu YEK, 1913, 1b-88b.
- İsfahânî, Ebu’l-Kâsım er-Râgıb. Mukaddimetü câmi‘i’t-tefâsîr. thk. Ahmed Hasan Ferhâd. Kuveyt: Dâru’t-Da‘ve, 1984.
- İsferâyînî, İsâmüddin İbrâhim b. Muhammed b. Arabşah. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Kütüphanesi, Hakses, 8671, 1b-374b.
- Kâfiyecî, Muhyiddin Muhammed b. Süleyman. et-Teysîr fî kavâi‘di ‘ilmi’t-tefsîr. thk. Mustafa Muhammed Hüseyi ez-Zehebî. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1998.
- Karamânî, Nureddin Hamza b. Mahmud. Hâşiye ‘alâ Envâri't-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Kadızâde Mehmed Efendi, 55, 1b-171a.
- Kırîmî, es-Seyyid Ahmed b. Abdullah. Misbâhu’t-ta‘dîl fî keşfi Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi, 147, 1b-292a.
- Konevî, İsâmüddin İsmail b. Muhammed. Hâşiye ‘alâ tefsîri’l-İmâmi’l Beyzâvî ve ma‘ahû Hâşiyetü İbni’t-Temcîd. thk. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer. 20 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
- Kürdî, Abdullah b. Muhammed. Hâşiye alâ Hâşiyeti Sa‘dî Çelebi alâ Tefsîri’l-Beyzâvî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 317, 1a-258b.
- Lârî, Muslihuddin Muhammed. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-Tenzîl. Manisa: Manisa İl Halk Kütüphanesi, 37, 1b-292.
- Lükaymî, Ebu’z-Zühd Muhammed b. Muhammed. eş-Şihâbü’l-muzî bi envâri’t-tenzîl ve’s-sirâci’l-münîr bi esrâri’t-tevîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hekimoğlu, 76, 1b-293a.
- Maden, Şükrü. “Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl Literatürü ve Literatür Değerlendirmesi”. İslâm İlim ve Düşünce Geleneğinde Kādî Beyzâvî. Ed. Mustakim Arıcı. İstanbul: İSAM Yayınları, 2017.
- Menteşezâde, Şeyhülislâm Abdürrahim Efendi, Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüpha-nesi, Esad Efendi, 244, 1b-338b.
- Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmerz b. Ali. Hâşiye ‘alâ evâili Tefsîri’l-Kâdî. İstanbul: Süleymaniye Kü-tüphanesi, Süleymaniye, 176, 1b-172a.
- Müellifi Meçhul. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-Tenzîl ve esrâri’t-tevîl. İstanbul: İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Musalla Medresesi, 25, 1b-403a.
- Müellifi Meçhul. Şerhu dîbâceti Envâri’t-tenzîl ve esrâri’t-tevîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Heki-moğlu Ali Paşa, 89, 1b-241b.
- Nablûsî, Abdülganî b. İsmâil. et-Tahrîrü’l-hâvî ‘alâ Tefsîri’l-Beyzâvî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 199, 1b-251b.
- Râzî, Kutbüddin Muhammed b. Muhammed. Şerhu müşkilâti’l-Keşşâf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 621, 1b-345a.
- Rûşenî, Dede Ömer. Hâşiye ‘ale’l-Kâdî el-Beyzâvî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yeni Medrese, 24, 1b-571b.
- Said b. Yusuf b. Cemaleddin. Hâşiye ‘alâ hutbeti Envâri’t-tenzîl. Manisa: Manisa İl Halk Kütüphanesi, 50, 1b-90b.
- Semerkandî, Alâüddin Muhammed b. Ahmed. Şerhu’t-tevîlât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, 283, 1a-421a.
- Sinôbî, Ahmed. Mazharu Envâri’t-tenzîl fî keşfî esrâri’t-tevîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 192, 1b-59a.
- Siyalkûtî, Abdülhakim b. Muhammed. Hâşiye ‘alâ tefsîri’l-Kâdî el-Beyzâvî. 2 cilt. İstanbul: Dâru’t-Tıbâati’l-‘Âmire, 1270.
- Sûrânî, Yusuf b. Hamza eş-Şehrezûrî. Hâşiye ‘ala Envâri't-tenzîl ve esrâri't-tevîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Beşir Ağa, 75,^ 1b-556b.
- Sürûrî, Muslihuddin Mustafa b. Şâban el-Gelibolî. Hâşiye ‘alâ Tefsîri’l-Beyzâvî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yusuf Ağa, 67, 1b-174a.
- Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekir b. Muhammed. Nevâhidü’l-ebkâr ve şevâridü’l-efkâr. thk. Ahmed Hâc Muhammed Osman. 3 cilt. Suud: Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, 1424.
- Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebû Bekir. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, thk. Fevvâz Ahmed Zemerlî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 2011.
- Şeyhzâde Muhyiddin, Mehmed b. Muslihuddin Mustafa el-Kocevî. Hâşiye ‘alâ Tefsîri’l-Kâdî el-Beyzâvî. thk. Muhammed Abdülkâdir Şâhîn. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1999.
- Şirvânî, Mehmed Emin b. Sadreddin. Hâşiye ‘alâ Tefsîri’l-Beyzâvî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Amcazâde Hüseyin Paşa, 63, 1b-211b.
- Şirvânî, Muhammed b. Cemâleddin b. Ramazan. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüpha-nesi, Ayasofya, 354, 1b-667b.
- Teftâzânî, Sa‘duddin Mes‘ûd b. Ömer. Hâşiye ‘alâ tefsîri’l-Keşşâf. İstanbul: İstanbul: Süleymaniye Kütüpha-nesi, Fatih, 590, 1b-223.
- Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ b. Muhammed. Fethu’l-celîl bi-beyâni hafiyyi Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 312, 1b-202b.
- Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, thk. Ebu’l-Fadl ed-Dimyâtî. Kâhi-re: Dâru’l-Hadis, 2006.
The Nature of the Science of Tafsīr in the Sharhs and Hāshiyahs Written on Anwār al-Tanzīl
Yıl 2020, Cilt 24, Sayı 3, 1039 - 1058, 15.12.2020Öz
There are two widely accepted definitions of ilm al-tafsīr in the hāshiyahs on Anwār al-Tanzīl. The most accepted ones are as follows: Tafsīr is the science that investigates the states of the word of Allah in terms of signifying the will of Allah. This definition mainly belongs to al-Taftāzānī in his hāshiyah on al-Kashshāf. Despite the objections directed to it, the definition was accepted in the later phases and there were not any detailed discussions on it. From this point of view, it can be concluded that there is a common tafsīr definition in Anwār al-Tanzīl hāshiyahs due to the fact that the majority concurred with this definition. The prevalence of this definition is also out of the question for al-Kashshāf hāshiyahs. Its prevalence in the following literature may be attributed to its implementation in accordance with the definition requirements. Because in the definitions made based on the subject, the subject is regarded as genus, and how this subject is addressed is also considered as a difference (fasl). Accordingly, in the above definition, the subject of the tafsīr is explained as the states of Kalam, and the direction in which it is addressed is expressed in terms of the will of Allah. Thus, the subject of tafsīr and its research direction were explained and its difference from other sciences researching the Qur’ān was also stated. According to the second most widespread definition in the hāshiyahs, tafsīr is a science in which the meanings of the Kalam of Allah are known in terms of human capacity/capability. This definition is more or less a description (rasm) compared to the previous one. Hence, it is a looser definition. For this reason, the definition does not allow tafsīr to be separated from other sciences. Because, the meanings of words in the Qur’ān, language sciences and religious sciences are also explored. However, in the other definition, the difference of tafsīr was taken into consideration by including the directional record and the will/intent expression more quickly. On the other hand, the second definition has a limitation of being based on human capacity/capability that reveals some features of the tafsīr more clearly. This limitation expresses that the research in tafsīr is based on suppositional data in one way and continuity in another. Both definitions in the hāshiyahs show that there are clear and common definitions of ilm al-tafsīr between the hijri 9th and 12th centuries. It is stated that with a few exceptions, in almost all of the hāshiyahs, the ilm al-tafsīr is divided into two parts as tafsīr and ta’wīl. The tafsīr here is based on narrative, and ta’wīl is based on reason. Explanation of both of them in this way can be seen in al-Kashshāf. Accordingly, it is understood that both concepts become evident in al-Kashshāf and Anwār al-Tanzīl hāshiyahs. However, when we look at some tafsīr introductions, and literature of ulūm al-Qur’ān, it is observed that vastly different explanations have been made about them. This gives the impression that there is no clear and widespread acceptance of them. However, by explaining as mentioned, their meaning becomes clear in the next literature. Because this explanation about them is essentially a statement that al-Māturīdī conveyed from his predecessors. Accordingly, an explanation about both concepts that was conveyed from the early period has gained acceptance and became widespread especially in the sharhs-hāshiyahs for the following process. Since al-Baydāwī associates both concepts with muhkam and mutashābih, the commentators also explained this relationship. They contain the definitions of the muhkam and mutashābih, which al-Baydāwī made in accordance with Shāfi‘ī method. Accordingly, muhkam are the ones that is clear in terms of what is meant, and do not need further explanation. Examples of muhkam are verses about shari‘a 'orders, inheritance distribution, transactions, and marriage issues. The provisions on these issues should be based on narrative, not reason. Thus, the explanation of muhkam becomes tafsīr. The mutashābih is interpreted since the meaning is not clear. In this case, their interpretation is also ta’wīl. The religious sciences that tafsīr benefits from are explained as being hadith, fiqh, theology, mysticism, and usūl al-fiqh, and this case expresses a general opinion. Literary sciences required for tafsīr are also described as glossary, derivation, morphology, grammar, bayān, ma‘ānī, and badī‘. However, there are two opinions about the knowledge of disciplines such as prosody, rhyme, qard al-shi‘r, khat, and inshā. According to one opinion, since these sciences are not related to the Qur’ān, it is not necessary to know them in order to interpret them. According to the other one, for a competent interpretation activity, these sciences must be known, and their data are thought to contribute to tafsīr.
Anahtar Kelimeler
Tafsīr, Anwār al-Tanzīl, Sharh-Hāshiyah, Nature, Tafsīr-Ta’wīl, Sciences
Kaynakça
- Abbâsî, Yusuf b. Ömer b. Yusuf. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 502, 1b-256b.
- Altunuçokzâde, Abdullah b. Mehmed Altûnî el-İstanbûlî. el-Cem‘u’l-hâvî fî şerhi Tefsîri’l-Beyzâvî. 2 cilt. İstanbul: Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi, 306, 1b-277b.
- Aslantürk, Ayşe Hümeyra. Ebu Hafs Ömer en-Nesefi’nin (öl. 537-1142) et-Teysir fi’t-tefsir Adlı Eserinin Tahlili ve el- Bakara Suresi’nin Tenkidli Neşri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1995.
- Âmilî, Bahâeddin Muhammed b. Hüseyin b. Abdüssamed. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 484, 1b-126b.
- Ayyıldız, Mahmut. Tefsirin Mahiyeti Üzerine: Muhammed et-Tâhir İbn Aşûr’un Müdevven Bir İlim Olarak Tefsire Yaklaşımı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
- Barzancî, es-Seyyid Muhammed b. Rasulü’l-Hüseynî. Enhârü’s-selsebîl li riyâzi envâri’t-tenzîl ve mizâcü’z- zencebîl li hiyâzi esrâri’t-te’vîl. İstanbul: Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi, 303, 1b-402a.
- Bervecî, Sıbgatullah b. Rûhullah. Hâşiye ‘alâ Tefsîri’l-Fâtiha min Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa 226, 1b-97a.
- Beyzâvî, Nâsırüddin Ebu’l-Hayr Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman el-Mer‘âşlî. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1418.
- Bitlisî, İdrîs b. Hüsâmeddin Ali. Hâşiye ‘alâ Tefsîri’l-Beyzâvî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasof-ya, 303, 1b-145a.
- Boyalık, Mehmet Taha. “Molla Fenârî’nin Tefsir İlminin Mahiyetine Dair Tartışmasının Tahlili”. İslâm Araştırmaları Dergisi 18 (2007), 73-100,
- Boyalık, Mehmet Taha. “el-Keşşâf Şerh-Haşiye Geleneğinde Tefsir İlminin Mahiyeti Tartışması”. Nazariyat 4/1 (2017), 91-118.
- Buhârî, Muhammed Emîn Emîr Padişah. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yenicami, 129, 1b-183a.
- Büyük, Enes. “Mâtürîdi’nin Tefsir-Te’vîl Ayrımı ve Bunun Te’vilât’taki Pratik Değeri Üzerine Bir İnceleme”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/1 (2019), 213-232.
- Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerif. Hâşiye ‘ale’l-Keşşâf. Mısır: Mektebe Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1966.
- el-Hatîbü’l-Vezîrî, Muhammed b. İbrahim el-Harrâşî. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Bağdatlı Vehbi Efendi, 109, 1b-138b.
- Emevî, Yusuf b. Abdullah b. İsmail el-Kuraşî. Şerhu dîbâceti Tefsîri’l-Kâdî. İstanbul: Hacı Selim Ağa Kütüp-hanesi, Hüdai Efendi, 102, 1b-64b.
- Erzurûmî, Şeyhülislâm Feyzullah b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. Hâşiye ‘alâ Tefsîri’l-Beyzâvî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 7348, 1b-128b.
- es-Sâdıkî el-Geylânî, Mahmûd b. Hüseyin el-Efdalî. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl ve esrâri’t-tevîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Amcazâde Hüseyin Paşa, 53, 1b-211b.
- Fenârî, Şemseddin Muhammed b. Hamza b. Muhammed. ‘Aynu’l-â‘yân: Kitâbu tefsîri’l-Fâtihâ. İstanbul: Rıfat Bey Matbaası, 1325.
- Germiyânî, Abdülhalîm b. Abdullah er-Rûmî. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphane-si, Laleli, 306, 1b-629.
- Hafâcî, Şehâbeddin Ahmed b. Muhammed b. Ömer. İnâyetü’l-Kâdî ve kifâyetü’r-Râzî ‘alâ Tefsîri’l-Beyzâvî. 8 cilt. Beyrut: Dâru Sadr, ts.
- Halebî, İbrahim b. Süleyman b. İbrahim el-Kürdî. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüp-hanesi, Ayasofya, 306, 1b-444a.
- Hınnâvîzâde, Kınalızâde Ali Alâeddin b. Muhammed. Hâşiye ‘alâ Tefsîri’l-Kâdî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, 280, 1b-117b.
- İbn Kâvân, Hüseyin b. Şihabüddin el-Geylânî. Hâşiye ‘alâ hutbeti Tefsîri’l-Beyzâvî. Kastamonu: Kastamonu YEK, 1913, 1b-88b.
- İsfahânî, Ebu’l-Kâsım er-Râgıb. Mukaddimetü câmi‘i’t-tefâsîr. thk. Ahmed Hasan Ferhâd. Kuveyt: Dâru’t-Da‘ve, 1984.
- İsferâyînî, İsâmüddin İbrâhim b. Muhammed b. Arabşah. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Kütüphanesi, Hakses, 8671, 1b-374b.
- Kâfiyecî, Muhyiddin Muhammed b. Süleyman. et-Teysîr fî kavâi‘di ‘ilmi’t-tefsîr. thk. Mustafa Muhammed Hüseyi ez-Zehebî. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1998.
- Karamânî, Nureddin Hamza b. Mahmud. Hâşiye ‘alâ Envâri't-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Kadızâde Mehmed Efendi, 55, 1b-171a.
- Kırîmî, es-Seyyid Ahmed b. Abdullah. Misbâhu’t-ta‘dîl fî keşfi Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi, 147, 1b-292a.
- Konevî, İsâmüddin İsmail b. Muhammed. Hâşiye ‘alâ tefsîri’l-İmâmi’l Beyzâvî ve ma‘ahû Hâşiyetü İbni’t-Temcîd. thk. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer. 20 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
- Kürdî, Abdullah b. Muhammed. Hâşiye alâ Hâşiyeti Sa‘dî Çelebi alâ Tefsîri’l-Beyzâvî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 317, 1a-258b.
- Lârî, Muslihuddin Muhammed. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-Tenzîl. Manisa: Manisa İl Halk Kütüphanesi, 37, 1b-292.
- Lükaymî, Ebu’z-Zühd Muhammed b. Muhammed. eş-Şihâbü’l-muzî bi envâri’t-tenzîl ve’s-sirâci’l-münîr bi esrâri’t-tevîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hekimoğlu, 76, 1b-293a.
- Maden, Şükrü. “Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl Literatürü ve Literatür Değerlendirmesi”. İslâm İlim ve Düşünce Geleneğinde Kādî Beyzâvî. Ed. Mustakim Arıcı. İstanbul: İSAM Yayınları, 2017.
- Menteşezâde, Şeyhülislâm Abdürrahim Efendi, Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüpha-nesi, Esad Efendi, 244, 1b-338b.
- Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmerz b. Ali. Hâşiye ‘alâ evâili Tefsîri’l-Kâdî. İstanbul: Süleymaniye Kü-tüphanesi, Süleymaniye, 176, 1b-172a.
- Müellifi Meçhul. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-Tenzîl ve esrâri’t-tevîl. İstanbul: İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Musalla Medresesi, 25, 1b-403a.
- Müellifi Meçhul. Şerhu dîbâceti Envâri’t-tenzîl ve esrâri’t-tevîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Heki-moğlu Ali Paşa, 89, 1b-241b.
- Nablûsî, Abdülganî b. İsmâil. et-Tahrîrü’l-hâvî ‘alâ Tefsîri’l-Beyzâvî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 199, 1b-251b.
- Râzî, Kutbüddin Muhammed b. Muhammed. Şerhu müşkilâti’l-Keşşâf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 621, 1b-345a.
- Rûşenî, Dede Ömer. Hâşiye ‘ale’l-Kâdî el-Beyzâvî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yeni Medrese, 24, 1b-571b.
- Said b. Yusuf b. Cemaleddin. Hâşiye ‘alâ hutbeti Envâri’t-tenzîl. Manisa: Manisa İl Halk Kütüphanesi, 50, 1b-90b.
- Semerkandî, Alâüddin Muhammed b. Ahmed. Şerhu’t-tevîlât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, 283, 1a-421a.
- Sinôbî, Ahmed. Mazharu Envâri’t-tenzîl fî keşfî esrâri’t-tevîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 192, 1b-59a.
- Siyalkûtî, Abdülhakim b. Muhammed. Hâşiye ‘alâ tefsîri’l-Kâdî el-Beyzâvî. 2 cilt. İstanbul: Dâru’t-Tıbâati’l-‘Âmire, 1270.
- Sûrânî, Yusuf b. Hamza eş-Şehrezûrî. Hâşiye ‘ala Envâri't-tenzîl ve esrâri't-tevîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Beşir Ağa, 75,^ 1b-556b.
- Sürûrî, Muslihuddin Mustafa b. Şâban el-Gelibolî. Hâşiye ‘alâ Tefsîri’l-Beyzâvî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yusuf Ağa, 67, 1b-174a.
- Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekir b. Muhammed. Nevâhidü’l-ebkâr ve şevâridü’l-efkâr. thk. Ahmed Hâc Muhammed Osman. 3 cilt. Suud: Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, 1424.
- Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebû Bekir. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, thk. Fevvâz Ahmed Zemerlî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 2011.
- Şeyhzâde Muhyiddin, Mehmed b. Muslihuddin Mustafa el-Kocevî. Hâşiye ‘alâ Tefsîri’l-Kâdî el-Beyzâvî. thk. Muhammed Abdülkâdir Şâhîn. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1999.
- Şirvânî, Mehmed Emin b. Sadreddin. Hâşiye ‘alâ Tefsîri’l-Beyzâvî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Amcazâde Hüseyin Paşa, 63, 1b-211b.
- Şirvânî, Muhammed b. Cemâleddin b. Ramazan. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüpha-nesi, Ayasofya, 354, 1b-667b.
- Teftâzânî, Sa‘duddin Mes‘ûd b. Ömer. Hâşiye ‘alâ tefsîri’l-Keşşâf. İstanbul: İstanbul: Süleymaniye Kütüpha-nesi, Fatih, 590, 1b-223.
- Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ b. Muhammed. Fethu’l-celîl bi-beyâni hafiyyi Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 312, 1b-202b.
- Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, thk. Ebu’l-Fadl ed-Dimyâtî. Kâhi-re: Dâru’l-Hadis, 2006.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din Bilimi |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Teşekkür | Araştırmada kullanılan yazma eserlere ulaşma imkanı sağlayan, Süleymaniye, Beyazıt, Millet, Hacı Selim Ağa, Kastamonu, Manisa Yazma Eserler Kütüphanelerine teşekkür ederim. |
| Yayımlanma Tarihi | 15 Aralık 2020 |
| Kabul Tarihi | 1 Haziran 2020 |
| Yayınlandığı Sayı | Yıl 2020, Cilt 24, Sayı 3 |
Kaynak Göster
| Bibtex | @araştırma makalesi { cuid690206, journal = {Cumhuriyet İlahiyat Dergisi}, issn = {2528-9861}, eissn = {2528-987X}, address = {Cumhuriyet Universitesi Ilahiyat Fakultesi Dergisi 58140 Kampüs Sivas / Türkiye}, publisher = {Sivas Cumhuriyet Üniversitesi}, year = {2020}, volume = {24}, pages = {1039 - 1058}, doi = {10.18505/cuid.690206}, title = {Envârü’t-Tenzîl Şerh-Hâşiyelerinde Tefsir İlminin Mahiyeti}, key = {cite}, author = {Büyük, Enes} } |
| APA | Büyük, E. (2020). Envârü’t-Tenzîl Şerh-Hâşiyelerinde Tefsir İlminin Mahiyeti . Cumhuriyet İlahiyat Dergisi , Temel İslam Bilimleri Özel Sayısı , 1039-1058 . DOI: 10.18505/cuid.690206 |
| MLA | Büyük, E. "Envârü’t-Tenzîl Şerh-Hâşiyelerinde Tefsir İlminin Mahiyeti" . Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24 (2020 ): 1039-1058 <http://cuid.cumhuriyet.edu.tr/tr/pub/issue/58107/690206> |
| Chicago | Büyük, E. "Envârü’t-Tenzîl Şerh-Hâşiyelerinde Tefsir İlminin Mahiyeti". Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24 (2020 ): 1039-1058 |
| RIS | TY - JOUR T1 - Envârü’t-Tenzîl Şerh-Hâşiyelerinde Tefsir İlminin Mahiyeti AU - Enes Büyük Y1 - 2020 PY - 2020 N1 - doi: 10.18505/cuid.690206 DO - 10.18505/cuid.690206 T2 - Cumhuriyet İlahiyat Dergisi JF - Journal JO - JOR SP - 1039 EP - 1058 VL - 24 IS - 3 SN - 2528-9861-2528-987X M3 - doi: 10.18505/cuid.690206 UR - https://doi.org/10.18505/cuid.690206 Y2 - 2020 ER - |
| EndNote | %0 Cumhuriyet İlahiyat Dergisi Envârü’t-Tenzîl Şerh-Hâşiyelerinde Tefsir İlminin Mahiyeti %A Enes Büyük %T Envârü’t-Tenzîl Şerh-Hâşiyelerinde Tefsir İlminin Mahiyeti %D 2020 %J Cumhuriyet İlahiyat Dergisi %P 2528-9861-2528-987X %V 24 %N 3 %R doi: 10.18505/cuid.690206 %U 10.18505/cuid.690206 |
| ISNAD | Büyük, Enes . "Envârü’t-Tenzîl Şerh-Hâşiyelerinde Tefsir İlminin Mahiyeti". Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24 / 3 (Aralık 2020): 1039-1058 . https://doi.org/10.18505/cuid.690206 |
| AMA | Büyük E. Envârü’t-Tenzîl Şerh-Hâşiyelerinde Tefsir İlminin Mahiyeti. CUID. 2020; 24(3): 1039-1058. |
| Vancouver | Büyük E. Envârü’t-Tenzîl Şerh-Hâşiyelerinde Tefsir İlminin Mahiyeti. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 2020; 24(3): 1039-1058. |
| IEEE | E. Büyük , "Envârü’t-Tenzîl Şerh-Hâşiyelerinde Tefsir İlminin Mahiyeti", Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, c. 24, sayı. 3, ss. 1039-1058, Ara. 2020, doi:10.18505/cuid.690206 |
