Research Article
BibTex RIS Cite

منهج التخريج في حل القضايا الفقهية المعاصرة في نماذج فتاوى المجلس الأعلى للشؤون الدينية

Year 2023, Volume: 27 Issue: 1, 90 - 106, 15.06.2023
https://doi.org/10.18505/cuid.1235416

Abstract

يتناول هذا المقال منهج التخريج في حل القضايا الفقهية المستجدة وتطبيقات المجلس الأعلى للشؤون الدينية التركية هذا المنهج في فتاواه. ويعرَّف التخريج بأنه تتبع الأحكام الفرعية لمذهب والوصول منه إلى قواعد أصولية أو فقهية ثم إلحاق أحكام المسائل الجديدة بحكم قاعدة يدخل تحتها. سنقوم أولًا بتعريف المجلس الأعلى بإيجاز شديد مع بيان دوره ومساهمته في حل القضايا الجديدة وتوحيد الفتاوى في تركيا مركزًا على أنه ورث المشيخة الإسلامية في الدولة العلية العثمانية. ثم نبين معنى التخريج الفقهي لغة واصطلاحًا وأنواعه وتاريخه ودوره في تطوير الفقه الإسلامي ومدى إمكان الاستفادة منه في حل القضايا الفقهية الجديدة، وسنعرض من فتاوى المجلس التي أسست على منهج التخريج: فتوى التأمين التجاري، وزرع الأعضاء، وصكوك الإجارة المعتمدة على الذهب وتأثير التطعيم على الصيام. ومن خلال عرضها سيتبين أن التخريج مصدر خصب ومعين لا ينضب في الوصول إلى الأحكام الشرعية العملية، ومنهج سليم يستطيع به الفقيه الحِفاظ على الانضباط في آرائه وبه يطور مذهبه الذي ينتمي إليه ويجعله حيًّا فعَّالًا ومستعدًّا لتلبية حاجات الفقيه في مواجهته قضايا زمانه.

References

  • ʽAlemî, Muhammed. “Ehemmü ʽaʽlemi’t-taḫrîc fi’l-mezhebi’l-Mâlikî”. Muḫaḍarât’l-mülteḳa’d-devlî’s-sâmin li’l-mezhebi’l-Mâlikî. Aynü’d-deflî 28-29 Mart 2012.
  • Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. çev. Fehmî Hüseynî. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-cîl, 1991.
  • Altuntaş, Halil. Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu: Tarihçe, Oluşum, İşleyiş ve Faaliyetler. Ankara: DİB. Yayınları, 2020.
  • Aslan, Mehmet Selim, “Günümüz Fıkıh Problemlerinin Çözümünde Tahrîc Yöntemi ve İşlevselliği”. İslâmî Araştırmalar, 27/2 (2014), 108-135.
  • Bâhüseyin, Ya‘kūb b. Abdülvehhâb. et-Taḫrîc ʿinde’l-fuḳahâʾ ve’l-uṣûliyyîn. Riyad Mektebetü’r-rüşd, 1414/1993.
  • Baʽlevî, Abdurrahmân b. Muhammed. Buġyetü’l-müsterşidîn fî telḫisi fetâvâ baʽdi’l-eimmeti mine’l-ʽulemai’l-müteeḫḫirîn. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
  • Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib. et-Taḳrîb ve’l-irşâd fî uṣûli’l-fıḳh. Thk. Abdülhalîm Ebû Zenîd. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2. Basım, 1998.
  • Başoğlu, Tuncay. “Tahrîc”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/420-422. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük İslam İlmihali. İstanbul: Bilmen Basım ve Yayınevi, 1986.
  • Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukūk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kāmûsu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts.
  • Boynukalın, Muhammed. Mukaddimetü’l-asl. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
  • Boynukalın, Muhammed. “Neş’etu Usûli’l-Fıkhi’l-Hanefî ve Tatavvuruhû: Ârâu İsa b. Ebân el-Usûliyye ve Medâ Te’sîrihâ ale’l-Fikri’l-Usûliyyi’l-Hanefî”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35/2, (2008), 25-56.
  • Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr fî şerḥi Uṣûli’l-Pezdevî. Thk. Abdullah Mahmûd Muhammed. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
  • Bûtî, Muhammed Saîd Ramazân. Ḳaḍâyâ fıḳhiyye muʿâṣıra. Dımaşk: Mektebetü’l-Fârâbî, 1991.
  • Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fuṣûl fi’l-uṣûl. Thk. Uceyl Câsim en-Neşemî. 4 Cilt. Küveyt: Vizâretü’l- evḳâf, 1994.
  • Dadaş, Mustafa Bülent. Ebû Sâid el-Berdeî ve Hanefî Mezhebinin Kurumsallaşma Sürecindeki Rolü. İstanbul: Kitap Dünyası, 2021.
  • Dadaş, Mustafa Bülent. “Kuruluşundan Günümüze Din İşleri Yüksek Kurulu’nun Fetva Siyaseti”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 19/25-26 (2015), 37-74.
  • Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullāh b. Muhammed. Teʾsîsü’n-naẓar fi’ḫtilâfi’l-eʾimme. Thk. Mustafa Muhtâr el-Kabbânî. Beyrut: Dârü İbn Zeydûn, ts.
  • Ebü’l-Leys İmâmü’l-hüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed. Mecmûun’n-nevâzil. Sülemaniye Ktp., Damad İbrahim Paşa, nr. 725.
  • Ebû Zehre, Muhammed. el-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel: Ḥayâtühû ve ʿaṣruhû-ârâʾühû ve fıḳhuh. Kahire: Dârü’l-fikri’l-Arabî, ts.
  • Ensârî, Ebû Yahyâ Zekeriyyâ b. Muhammed. Fetḥu’l-bâḳī bi-şerḥi (ʿalâ) Elfiyyeti’l-ʿIrâḳī. Thk. Abdüllatîf el- Hümeym - Mâhir Yâsin Fahl. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002.
  • Fâzıl Emîr, Şerîf er-Rûşenî. Hâşiye ʽale’t-Teshîl. Millet Ktp., Esad Efendi, nr. 648.
  • Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Müstaṣfâ min ʿilmi’l-uṣûl. Thk. Muhammed Süleyman el- Eşkar. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1997.
  • İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1992.
  • İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer. ŞerhuʿUḳūdü resmi’l-müftî (Mecmûʿatü resâʾili İbn ʿÂbidîn içinde). Thk. Muhammed el-ʿAzzâzî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2014.
  • İbn Bedrân, Abdülkādir b. Ahmed. el-Medḫal ilâ meẕhebi’l-İmâm Aḥmed. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2. Basım, 1401/1980.
  • İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid. Fetḥu’l-ḳadîr li’l-ʿâcizi’l-faḳīr. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, 2. Basım, ts.
  • İbnü’l-Kassâr, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer. el-Muḳaddime fî uṣûli’l-fıḳh. Thk. Mustafâ Mahdûm. Riyad: Dârü’l-muallime. 1999.
  • İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. İʿlâmü’l-muvaḳḳıʿîn ʿan rabbi’l-ʿâlemîn. Thk. Muhammed Abdüsselâm. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1991.
  • İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm. el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir. Thk. Zekeriyya Umeyrât. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1999.
  • İbnü’r-Rif‘a, Ebü’l-Abbâs Necmüddîn Ahmed b. Muhammed el-Ensârî. el-Kifâye fî şerḥi’t-Tenbîh. Thk. Mecdî Bâslûm. 21 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009.
  • İbn Kādî Simavna, Şeyh Bedreddin, Mahmûd b. İsrâîl. et-Teshîl Şerhu Leṭâʾifü’l-işârât. Thk. Mustafa Bülent Dadaş. 3 Cilt. İstanbul: İSAM, 2019.
  • İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdillâh. el-Burhân fî uṣûli’l-fıḳh. Thk. Salâh b. Muhammed. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
  • İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdillâh. Ġıyâs̱ü’l-ümem fî iltiyâs̱i’ẓ-ẓulem. Thk. Abdülazîm ed-Dîb. Katar: Mektebetü İmâmi’l-Harameyn, 1401/1981.
  • İsnevî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdürrahîm b. el-Hasen. et-Temhîd fî taḫrîci’l-fürûʿ ʿale’l-uṣûl. Thk. Muhammed Hasan Heyto. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1400h.
  • Kaplan, İlyas. el-Ḳavâʿidü’l-müsteḫrace min Raddi’l-muhtâr. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2022.
  • Karadâğî, Ali Muhyiddin. el-İctihâd ve’l-fetvâ ve tatbîkâtühümâ’l-muâsıra ve devrü’l-manzûmati’l-mekâsidiyye fi’d-dabti ve’t-tecdîd. Beyrut: Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 2017.
  • Karadâvî, Yûsuf. el-İctihâd fi’l-şerîati’l-İslâmiyye mea nazarât tahlîliyye fi’l-ictihâdi’l-muâsır. Küveyt: Dârü’l-kalem, 1996.
  • Karâfî. Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs. Envârü’l-burûḳ fî envâʾi’l-furûḳ. 4 Cilt. Kahire: ʽAlemü’l-kütüb, ts.
  • Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2. Basım, 1986.
  • Koca, Ferhat. Mukayeseli İslam Hukuk Düşüncesinin Temellendirilmesi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2009.
  • Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed. el-Ḥâvî’ fî fıḳhi’ş-Şâfiî. 18 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
  • el-Meclisü’l-avrûbbî li’l-iftâ ve’l-buhûs. el-Fetâvâ ve’l-ḳarârât (1917-2010). Nşr. Abdullâh el-Cüdeyʽ. b.y., y.y., 2013.
  • el-Meclisü’l-ʽalâ li’ş-şüûni’d-diniyye. el-Fetâvâ. çev. Mustafa Bülent Dadaş. Ankara: Menşûratu riâseti’ş-şüûni’d-diniyye, 2021.
  • Mecmaʿi’l-fıḳhi’l-İslâmî’d-devlî. Ḳararât ve tevṣiyât. Cidde: y.y., 2011.
  • Mecmaʿi’l-fıḳhiyyi’l-İslâmî’. Ḳararât (fî devrâtihi’l-ʽişrîn). b.y., y.y., ts.
  • Mecmaʿi’l-fıḳhi’l-İslâmî el-Hind. Ḳararât ve tevṣiyât (1989-2018). b.y., y.y., 2011.
  • Mevsılî, Ebü’l-Fazl Abdullāh b. Mahmûd. el-İḫtiyâr li-taʿlîli’l-Muḫtâr. Thk. Mahmûd Ebû Dakīka. Kahire: Matbaatü’l-Halebî, 1937.
  • Muhammed Muhtâr Veled ebâh. Medḫal ilâ uṣûli’l-fıḳhi’l-Mâlikî. Ribât: Dârü’l-emân, 2011.
  • Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Ravżatü’ṭ-ṭâlibîn ve ʿumdetü’l-müttaḳīn. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd – Ali Muhammed Muavvaz. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
  • Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Mecmûʿ şerḥu’l-Müheẕẕeb. Beyrut: Dârü’l-fikr, ts.
  • Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Âdâbü’l-fetvâ ve’l-müftî ve’l-müsteftî. Thk. Bessâm Abdülvehhâb el-Câbî, Beyrut: Dârü’l-fikr, 1988.
  • Osmânî, Muhammed Taḳî. “Ahkâmü’l-evrâḳi’n-naḳdiyye ve teğayyuri ḳıymeti’l-umle ve rabtihâ bi ḳâimeti’- esʽâr”. Buhûs fî Ḳaḍâyâ fıḳhiyye muʿâṣıra. 2 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-kalem, 2013, 142-192.
  • Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât. Thk. Muhammed Seyyid Kîlânî. Beyrut: Dârü’l-maʽrife, ts.
  • Rûyânî, Ebü’l-Mehâsin Abdülvâhid b. İsmâîl b. Ahmed. Baḥrü’l-meẕheb fî fürûʿı meẕhebi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. Thk. Târık Fethî. Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009.
  • Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl. el-Mebsûṭ. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-maʽrife, 1993.
  • Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen. el-Aṣl. Thk. Muhammed Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Dârü İbn Hazm, 2012.
  • Şirvânî, Abdülhamîd, Hâşiye ʿale Tuḥfetü’l-muḥtâc. 10 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
  • Yaman, Ahmet. “Ri’asetü’ş-Şu’uni’d-Diniyye fi Türkiye Turukun ve Esalibu Asdari’l-Fetava mi Kabli’l-A’lâ li’ş- Şu’uni’d-Diniyye”. el-Mecelletu’l İlmiyyetu’l-Muhakkemetu li-Riaseti’ş-Şu‘uni’d-Diniyyeti’t-Turkiyye, 1/1 (2019), 62-98.
  • Yücel, Fatih. “Fetvanın Değişim Gerekçelerine Güncel Bir Bakış: Din İşleri Yüksek Kurulu Karar ve Fetvaları Örnekliği”. Diyanet İlmi Dergi, 58/3 (2022), 1125-1156.
  • Zencânî, Ebü’l-Menâkıb Mahmûd b. Ahmed. Taḫrîcü’l-fürûʿ ʿale’l-uṣûl. Thk. Muhammed Edîb Sâlih. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 8. Basım, 1398/1978.
  • Zerkā, Mustafâ b. Ahmed. el-Medḫalü’l-fıḳhiyyü’l-ʿâm. 2 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-kalem, 2004.
  • Zerkā, Mustafâ b. Ahmed. Niẓâmü’t-teʾmîn ḥaḳīḳatüh ve’r-reʾyü fîh. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1984.
  • Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed. el-Baḥrü’l-muḥîṭ fî uṣûli’l-fıḳh. 8 Cilt. Kahire: Dârü’l-kütübî, 1994.
  • Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB). “Din İşleri Yüksel Kurulu Başkanlığı”. 10 Mayıs 2022 https://bit.ly/3ytwpqt
  • Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB). “Din İşleri Yüksel Kurulu Başkanlığı”. 30 Ocak 2023. https://l24.im/nRfmO
  • Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB). “Din İşleri Yüksel Kurulu Başkanlığı”. 30 Ocak 2023. https://l24.im/MORvZK
  • Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB). “Din İşleri Yüksel Kurulu Başkanlığı”. 11 Mayıs 2022. https://bit.ly/3yy11Hz
  • ابن بدران، عبد القادر بن أحمد. المدخل إلى مذهب الإمام أحمد بن حنبل. تحقيق: عبد الله بن عبد المحسن التركي. بيروت: مؤسسة الرسالة، الطبعة 2، 1401/1981.
  • ابن الرفعة، أبو العباس أحمد بن محمد بن علي الأنصاري. كفاية التنبيه في شرح التنبيه. تحقيق: مجدي محمد باسلوم. المجلد 21. بيروت: دار الكتب العلمية، 2009.
  • ابن الهمام، كمال الدين محمد بن العبد الواحد. فتح القدير. المجلد 10. بيروت: دار الفكر، الطبعة 2، د.ت.
  • ابن عابدين، محمد أمين بن عمر. رد المحتار على الدر المختار. المجلد 6. بيروت: دار الفكر، 1992.
  • ابن عابدين، محمد أمين بن عمر. شرح المنظومة المسماة بعقود رسم المفتي (ضمن رسائل ابن عابدين). تحقيق: محمد العزازي. بيروت: دار الكتب العلمية، 2014.
  • ابن قاضي سماونة، الشيخ بدر الدين محمود بن إسرائيل. التسهيل شرح لطائف الإِشارات. تحقيق: مصطفى بولند داداش. المجلد 3. إستانبول: مركز البحوث الإسلامية (İSAM)، 2019.
  • ابن القصار المالكي، أبي الحسين على بن عمر. مقدمة في أصول الفقه. تحقيق: مصطفى مخدوم. رياض: دار المعلمة، 1999.
  • ابن القيم الجوزية، شمس الدين محمد بن أبي بكر. إعلام الموقعين عن رب العالمين. تحقيق: محمد عبد السلام. المجلد 4. بيروت: دار الكتب العلمية، 1991.
  • ابن نجيم، زين الدين بن إبراهيم. الأشباه والنظائر. تحقيق: زكريا عميرات. بيروت: دار الكتب العلمية، 1999.
  • أبو الليث السمرقندي، نصر بن محمد. مجموع النوازل. مكتبة سليمانية، قسم داماد إبراهيم باشا، 725.
  • أبو زهرة، محمد. ابن حنبل: حياته وعصره – آراؤه وفقهه. القاهرة: دار الفكر العربي، د.ت.
  • أبو زهرة، محمد. الشافعي: حياته وعصره – آراؤه وفقهه. القاهرة: دار الفكر العربي، 1948.
  • إمام الحرمين، أبو المعالي عبد الملك بن عبد الله الجويني. البرهان في أصول الفقه. تحقيق: صلاح بن محمد. المجلد 2. بيروت: دار الكتب العلمية، 1997.
  • إمام الحرمين، أبو المعالي عبد الملك بن عبد الله الجويني. غياث الأمم في التياث الظلم. تحقيق: عبد العظيم الديب. قطر: مكتبة إمام الحرمين، 1401/1981.
  • الإسنوي، جمال الدين عبد الرحيم بن الحسن. التمهيد في تخريج الفروع على الأصول. تحقيق: محمد حسن هيتو. بيروت: مؤسسة الرسالة، 1400/1981.
  • الباحسين، يعقوب بن عبد الوهاب. التخريج عند الفقهاء والأصوليين: دراسة نظرية تطبيقية تأصيلية. رياض: مكتبة الرشد، 1414/1993.
  • الباقلاني، أبو بكر محمد بن الطيب. التقريب والإرشاد. تحقيق: عبد الحميد أبو زنيد. المجلد 3. بيروت: مؤسسة الرسالة، الطبعة 2، 1998.
  • البخاري، عبد العزيز بن أحمد علاء الدين. كشف الأسرار عن أصول البزدوي. تحقيق: عبد الله محمود محمد. المجلد 4. بيروت: دار الكتب العلمية، 1997.
  • البعلوي، عبد الرحمن بن محمد. بغية المسترشدين في تلخيص فتاوى بعض الأئمة من العلماء المتأخرين. بيروت: دار الكتب العلمية، د.ت.
  • بينوكالن، محمد. مقدمة الأصل. بيروت: دار ابن حزم، 2012.
  • البوطي، محمد سعيد رمضان. قضايا فقهية معاصرة. دمشق: مكتبة الفارابي، 1991.
  • بينوكالن، محمد. "نشأة أصول الفقه وتطوره: آراء عيسى بن أبان ومدى تأثيرها على الفكر الأصول الحنفي". مجلة جامعة مرمرة كلية إلهيات، 35 (2008/2)، 25-56.
  • الجصاص، أحمد بن علي أبو بكر الرازي. الفصول في الأصول. تحقيق: عجيل النشيمي. المجلد 4. الكويت: وزارة الأوقاف الكويتية، 1994.
  • الدبوسي، أبو زيد عبيد الله عمر بن عيسى. تأسيس النظر. تحقيق: مصطفى مختار القباني. بيروت: دار ابن زيدون – القاهرة: مكتبة الكليات الأزهرية، د.ت.
  • الراغب الأصفهانى، أبو القاسم الحسين بن محمد. المفردات في غريب القرآن. تحقيق: محمد سيد كيلاني. بيروت: دار المعرفة، د.ت.
  • الروياني، أبو المحاسن عبد الواحد بن إسماعيل. بحر المذهب في فروع المذهب الشافعي. تحقيق: طارق فتحي السيد. المجلد 14. بيروت: دار الكتب العلمية، 2009.
  • الزرقا، مصطفى أحمد. المدخل الفقهي العام. المجلد 2. دمشق: دار القلم، 2004.
  • الزرقا، مصطفى أحمد. نظام التأمين حقيقته والرأي الشرعي فيه. بيروت: مؤسسة الرسالة، 1984.
  • الزركشي، بدر الدين محمد بن بهادر. البحر المحيط في أصول الفقه. 8 مجلدات. القاهرة: دار الكتبي، 1994.
  • زكريا الأنصاري، زين الدين أبي يحيى. فتح الباقي بشرح ألفية العراقي. تحقيق: عبد اللطيف هميم – ماهر الفحل. المجلد 2. بيروت: دار الكتب العلمية، 2002.
  • الزَّنْجاني، محمود بن أحمد. تخريج الفروع على الأصول. تحقيق: محمد أديب صالح. بيروت: مؤسسة الرسالة، الطبعة 8، 1398/1978.
  • السرخسي، أبو بكر محمد بن أحمد بن أبي سهل. المبسوط. المجلد 30. بيروت: دار المعرفة، 1993.
  • الشرواني، عبد الحميد. حاشية على تحفة المحتاج. المجلد 10. بيروت: دار إحياء التراث العربي، د.ت.
  • الشيباني، محمد بن الحسن. الأصل. تحقيق: محمد بينوكالن. المجلد 12. بيروت: دار ابن حزم، 2012.
  • عثماني، محمد تقي. "أحكام الأوراق النقدية وتغير قيمة العملة وربطها بقائمة الأسعار". بحوث في قضايا فقهية معاصرة. المجلد 2. دمشق: دار القلم، 2013. 142-192.
  • العلمي، محمد. "أهم أعلام التخريج في المذهب المالكي". محاضرات الملتقى الدولي الثامن للمذهب المالكي. عين الدفلي، 28-29 مارس 2012.
  • علي حيدار أفندي. درر الحكام في شرح مجلة الأحكام. مترجم: فهمي حسيني. المجلد 4. القاهرة: دار الجيل، 1991.
  • الغزالي، أبو حامد محمد بن محمد. المستصفى من علم الأصول. تحقيق: محمد سليمان الأشقر. المجلد 2. بيروت: مؤسسة الرسالة، 1997.
  • الفاضل أمير، الشيخ شريف الروشيني. حاشية على التسهيل. إستانبول: مكتبة ملت، أسعد أفندي، 648. 1و-384ظ.
  • قبلان، إلياس. القواعد الفقهية المستخرجة من رد المحتار. بيروت: دار الكتب العلمية، 2022.
  • القره داغي، علي محي الدين. الاجتهاد والفتوى وتطبيقاتهما المعاصرة ودور المنظومة المقاصدية في الضبط والتجديد. بيروت: دار البشائر الإسلامية، 2017.
  • القرضاوي، يوسف. الاجتهاد في الشريعة الإسلامية مع نظرات تحليلية في الاجتهاد المعاصر. الكويت: دار القلم، 1996.
  • القرافي، أبو العباس أحمد بن إدريس. أنوار البروق في أنواء الفروق. المجلد 4. القاهرة: عالم الكتب، د.ت.
  • الكاساني، علاء الدين أبو بكر بن مسعود بن أحمد. بدائع الصنائع في ترتيب الشرائع. المجلد 7. بيروت: دار الكتب العلمية، الطبعة 2، 1986.
  • الماوردي، علي بن محمد. الحاوي في فقه الشافعي. 18 مجلدًا. بيروت: دار الكتب العلمية، 1994.
  • مجمع الفقه الإسلامي الدولي. قرارات وتوصيات. جدة: د.ن.، 2011.
  • مجمع الفقهي الإسلامي التابع لرابطة العالم الإسلامي، قرارات (في دوراته العشرين). د.م.، د.ن.، د.ت.
  • المجلس الأوروبي للإفتاء والبحوث، الفتاوى والقرارات؛ (1917-2010). النشر. عبد الله يوسف الجديع. د.م: د.ن.، 2013.
  • المجلس الأعلى للشؤون الدينية. الفتاوى. مترجم: مصطفى بولند داداش. أنقرة: منشروات رئاسة الشؤون الدينية، 2021.
  • مجمع الفقه الإسلامي الهند، قرارات وتوصيات (1989-2018). د.م.: د.ن.، الطبعة 19، 2019.
  • محمد المختار ولد أباه. مدخل إلى أصول الفقه المالكي. رباط: دار الأمان،2011.
  • الموصلي، عبد الله بن محمود بن مودود. الاختيار لتعليل المختار. تحقيق: محمود أبو دقيقة. المجلد 5. القاهرة: مطبعة الحلبي، 1937.
  • النووي، محيي الدين يحيى بن شرف. روضة الطالبين وعمدة المفتين. تحقيق: عادل أحمد عبد الموجود – على محمد معوض. المجلد 8. بيروت: دار الكتب العلمية، د.ت.
  • النووي، محيي الدين يحيى بن شرف. المجموع شرح المهذب. بيروت: دار الفكر، د.ت.
  • النووي، محيي الدين يحيى بن شرف. آداب الفتوى والمفتي والمستفتي. تحقيق: بسام عبد الوهاب الجابي. دمشق: دار الفكر، 1408/1987.
  • يامان، أحمد. "رئاسة الشؤون الدينية في تركيا طرق وأساليب إصدار الفتاوى من قبل المجلس الأعلى للشؤون الدينية"، مجلة الديانة العلمية باللغة العربية، 1/1 (2019)، 294-344

The Method Of Tahrîj In Answerıng Contemporary Fıqh Problems: The Example Of The Fatwas Of The Hıgh Board Of Relıgıous Affaırs

Year 2023, Volume: 27 Issue: 1, 90 - 106, 15.06.2023
https://doi.org/10.18505/cuid.1235416

Abstract

In this study, the tahrîj method, which is used in answering contemporary Fiqh issues throughout the history of Fiqh, will be described and some sample fatwas given by the High Board of Religious Affairs based on this method will be analysed. Tahrîj is firstly to define the procedural and legal principles on which the singular views of a madhhab imam is based on, and then to determine the verdict of the issues in which an opinion from that imam is not conveyed, according to the rules reached. Firstly the High Board of Religious Affairs will be introduced briefly highlighting issues such the effort put forward by the Board in the answering current fiqh issues, its contributions to the unity of fatwa and that it is a continuation of the Islamic Meşîhat-ı İslamiyye in the Ottoman Empire. Tahrîj, will be defined and its types, history, and its role in the development of fiqh and in solving current fiqh issues will be explained. Among the issues resolved by the High Board of Religious Affairs by applying the Tahrîj method or by making use of this method; commercial insurance, organ transplantation, gold-based lease certificate and the effect of injection/vaccine on fasting will be analysed. Given these exemplary fatwas, it will be tried to show that the method of Tahrîj is important today as it was in the past, both in terms of maintaining the consistency of fiqh and its contribution to the development of fiqh.

References

  • ʽAlemî, Muhammed. “Ehemmü ʽaʽlemi’t-taḫrîc fi’l-mezhebi’l-Mâlikî”. Muḫaḍarât’l-mülteḳa’d-devlî’s-sâmin li’l-mezhebi’l-Mâlikî. Aynü’d-deflî 28-29 Mart 2012.
  • Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. çev. Fehmî Hüseynî. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-cîl, 1991.
  • Altuntaş, Halil. Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu: Tarihçe, Oluşum, İşleyiş ve Faaliyetler. Ankara: DİB. Yayınları, 2020.
  • Aslan, Mehmet Selim, “Günümüz Fıkıh Problemlerinin Çözümünde Tahrîc Yöntemi ve İşlevselliği”. İslâmî Araştırmalar, 27/2 (2014), 108-135.
  • Bâhüseyin, Ya‘kūb b. Abdülvehhâb. et-Taḫrîc ʿinde’l-fuḳahâʾ ve’l-uṣûliyyîn. Riyad Mektebetü’r-rüşd, 1414/1993.
  • Baʽlevî, Abdurrahmân b. Muhammed. Buġyetü’l-müsterşidîn fî telḫisi fetâvâ baʽdi’l-eimmeti mine’l-ʽulemai’l-müteeḫḫirîn. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
  • Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib. et-Taḳrîb ve’l-irşâd fî uṣûli’l-fıḳh. Thk. Abdülhalîm Ebû Zenîd. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2. Basım, 1998.
  • Başoğlu, Tuncay. “Tahrîc”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/420-422. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük İslam İlmihali. İstanbul: Bilmen Basım ve Yayınevi, 1986.
  • Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukūk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kāmûsu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts.
  • Boynukalın, Muhammed. Mukaddimetü’l-asl. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
  • Boynukalın, Muhammed. “Neş’etu Usûli’l-Fıkhi’l-Hanefî ve Tatavvuruhû: Ârâu İsa b. Ebân el-Usûliyye ve Medâ Te’sîrihâ ale’l-Fikri’l-Usûliyyi’l-Hanefî”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35/2, (2008), 25-56.
  • Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr fî şerḥi Uṣûli’l-Pezdevî. Thk. Abdullah Mahmûd Muhammed. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
  • Bûtî, Muhammed Saîd Ramazân. Ḳaḍâyâ fıḳhiyye muʿâṣıra. Dımaşk: Mektebetü’l-Fârâbî, 1991.
  • Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fuṣûl fi’l-uṣûl. Thk. Uceyl Câsim en-Neşemî. 4 Cilt. Küveyt: Vizâretü’l- evḳâf, 1994.
  • Dadaş, Mustafa Bülent. Ebû Sâid el-Berdeî ve Hanefî Mezhebinin Kurumsallaşma Sürecindeki Rolü. İstanbul: Kitap Dünyası, 2021.
  • Dadaş, Mustafa Bülent. “Kuruluşundan Günümüze Din İşleri Yüksek Kurulu’nun Fetva Siyaseti”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 19/25-26 (2015), 37-74.
  • Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullāh b. Muhammed. Teʾsîsü’n-naẓar fi’ḫtilâfi’l-eʾimme. Thk. Mustafa Muhtâr el-Kabbânî. Beyrut: Dârü İbn Zeydûn, ts.
  • Ebü’l-Leys İmâmü’l-hüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed. Mecmûun’n-nevâzil. Sülemaniye Ktp., Damad İbrahim Paşa, nr. 725.
  • Ebû Zehre, Muhammed. el-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel: Ḥayâtühû ve ʿaṣruhû-ârâʾühû ve fıḳhuh. Kahire: Dârü’l-fikri’l-Arabî, ts.
  • Ensârî, Ebû Yahyâ Zekeriyyâ b. Muhammed. Fetḥu’l-bâḳī bi-şerḥi (ʿalâ) Elfiyyeti’l-ʿIrâḳī. Thk. Abdüllatîf el- Hümeym - Mâhir Yâsin Fahl. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002.
  • Fâzıl Emîr, Şerîf er-Rûşenî. Hâşiye ʽale’t-Teshîl. Millet Ktp., Esad Efendi, nr. 648.
  • Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Müstaṣfâ min ʿilmi’l-uṣûl. Thk. Muhammed Süleyman el- Eşkar. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1997.
  • İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1992.
  • İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer. ŞerhuʿUḳūdü resmi’l-müftî (Mecmûʿatü resâʾili İbn ʿÂbidîn içinde). Thk. Muhammed el-ʿAzzâzî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2014.
  • İbn Bedrân, Abdülkādir b. Ahmed. el-Medḫal ilâ meẕhebi’l-İmâm Aḥmed. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2. Basım, 1401/1980.
  • İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid. Fetḥu’l-ḳadîr li’l-ʿâcizi’l-faḳīr. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, 2. Basım, ts.
  • İbnü’l-Kassâr, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer. el-Muḳaddime fî uṣûli’l-fıḳh. Thk. Mustafâ Mahdûm. Riyad: Dârü’l-muallime. 1999.
  • İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. İʿlâmü’l-muvaḳḳıʿîn ʿan rabbi’l-ʿâlemîn. Thk. Muhammed Abdüsselâm. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1991.
  • İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm. el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir. Thk. Zekeriyya Umeyrât. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1999.
  • İbnü’r-Rif‘a, Ebü’l-Abbâs Necmüddîn Ahmed b. Muhammed el-Ensârî. el-Kifâye fî şerḥi’t-Tenbîh. Thk. Mecdî Bâslûm. 21 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009.
  • İbn Kādî Simavna, Şeyh Bedreddin, Mahmûd b. İsrâîl. et-Teshîl Şerhu Leṭâʾifü’l-işârât. Thk. Mustafa Bülent Dadaş. 3 Cilt. İstanbul: İSAM, 2019.
  • İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdillâh. el-Burhân fî uṣûli’l-fıḳh. Thk. Salâh b. Muhammed. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
  • İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdillâh. Ġıyâs̱ü’l-ümem fî iltiyâs̱i’ẓ-ẓulem. Thk. Abdülazîm ed-Dîb. Katar: Mektebetü İmâmi’l-Harameyn, 1401/1981.
  • İsnevî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdürrahîm b. el-Hasen. et-Temhîd fî taḫrîci’l-fürûʿ ʿale’l-uṣûl. Thk. Muhammed Hasan Heyto. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1400h.
  • Kaplan, İlyas. el-Ḳavâʿidü’l-müsteḫrace min Raddi’l-muhtâr. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2022.
  • Karadâğî, Ali Muhyiddin. el-İctihâd ve’l-fetvâ ve tatbîkâtühümâ’l-muâsıra ve devrü’l-manzûmati’l-mekâsidiyye fi’d-dabti ve’t-tecdîd. Beyrut: Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 2017.
  • Karadâvî, Yûsuf. el-İctihâd fi’l-şerîati’l-İslâmiyye mea nazarât tahlîliyye fi’l-ictihâdi’l-muâsır. Küveyt: Dârü’l-kalem, 1996.
  • Karâfî. Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs. Envârü’l-burûḳ fî envâʾi’l-furûḳ. 4 Cilt. Kahire: ʽAlemü’l-kütüb, ts.
  • Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2. Basım, 1986.
  • Koca, Ferhat. Mukayeseli İslam Hukuk Düşüncesinin Temellendirilmesi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2009.
  • Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed. el-Ḥâvî’ fî fıḳhi’ş-Şâfiî. 18 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
  • el-Meclisü’l-avrûbbî li’l-iftâ ve’l-buhûs. el-Fetâvâ ve’l-ḳarârât (1917-2010). Nşr. Abdullâh el-Cüdeyʽ. b.y., y.y., 2013.
  • el-Meclisü’l-ʽalâ li’ş-şüûni’d-diniyye. el-Fetâvâ. çev. Mustafa Bülent Dadaş. Ankara: Menşûratu riâseti’ş-şüûni’d-diniyye, 2021.
  • Mecmaʿi’l-fıḳhi’l-İslâmî’d-devlî. Ḳararât ve tevṣiyât. Cidde: y.y., 2011.
  • Mecmaʿi’l-fıḳhiyyi’l-İslâmî’. Ḳararât (fî devrâtihi’l-ʽişrîn). b.y., y.y., ts.
  • Mecmaʿi’l-fıḳhi’l-İslâmî el-Hind. Ḳararât ve tevṣiyât (1989-2018). b.y., y.y., 2011.
  • Mevsılî, Ebü’l-Fazl Abdullāh b. Mahmûd. el-İḫtiyâr li-taʿlîli’l-Muḫtâr. Thk. Mahmûd Ebû Dakīka. Kahire: Matbaatü’l-Halebî, 1937.
  • Muhammed Muhtâr Veled ebâh. Medḫal ilâ uṣûli’l-fıḳhi’l-Mâlikî. Ribât: Dârü’l-emân, 2011.
  • Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Ravżatü’ṭ-ṭâlibîn ve ʿumdetü’l-müttaḳīn. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd – Ali Muhammed Muavvaz. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
  • Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Mecmûʿ şerḥu’l-Müheẕẕeb. Beyrut: Dârü’l-fikr, ts.
  • Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Âdâbü’l-fetvâ ve’l-müftî ve’l-müsteftî. Thk. Bessâm Abdülvehhâb el-Câbî, Beyrut: Dârü’l-fikr, 1988.
  • Osmânî, Muhammed Taḳî. “Ahkâmü’l-evrâḳi’n-naḳdiyye ve teğayyuri ḳıymeti’l-umle ve rabtihâ bi ḳâimeti’- esʽâr”. Buhûs fî Ḳaḍâyâ fıḳhiyye muʿâṣıra. 2 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-kalem, 2013, 142-192.
  • Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât. Thk. Muhammed Seyyid Kîlânî. Beyrut: Dârü’l-maʽrife, ts.
  • Rûyânî, Ebü’l-Mehâsin Abdülvâhid b. İsmâîl b. Ahmed. Baḥrü’l-meẕheb fî fürûʿı meẕhebi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. Thk. Târık Fethî. Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009.
  • Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl. el-Mebsûṭ. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-maʽrife, 1993.
  • Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen. el-Aṣl. Thk. Muhammed Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Dârü İbn Hazm, 2012.
  • Şirvânî, Abdülhamîd, Hâşiye ʿale Tuḥfetü’l-muḥtâc. 10 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
  • Yaman, Ahmet. “Ri’asetü’ş-Şu’uni’d-Diniyye fi Türkiye Turukun ve Esalibu Asdari’l-Fetava mi Kabli’l-A’lâ li’ş- Şu’uni’d-Diniyye”. el-Mecelletu’l İlmiyyetu’l-Muhakkemetu li-Riaseti’ş-Şu‘uni’d-Diniyyeti’t-Turkiyye, 1/1 (2019), 62-98.
  • Yücel, Fatih. “Fetvanın Değişim Gerekçelerine Güncel Bir Bakış: Din İşleri Yüksek Kurulu Karar ve Fetvaları Örnekliği”. Diyanet İlmi Dergi, 58/3 (2022), 1125-1156.
  • Zencânî, Ebü’l-Menâkıb Mahmûd b. Ahmed. Taḫrîcü’l-fürûʿ ʿale’l-uṣûl. Thk. Muhammed Edîb Sâlih. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 8. Basım, 1398/1978.
  • Zerkā, Mustafâ b. Ahmed. el-Medḫalü’l-fıḳhiyyü’l-ʿâm. 2 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-kalem, 2004.
  • Zerkā, Mustafâ b. Ahmed. Niẓâmü’t-teʾmîn ḥaḳīḳatüh ve’r-reʾyü fîh. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1984.
  • Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed. el-Baḥrü’l-muḥîṭ fî uṣûli’l-fıḳh. 8 Cilt. Kahire: Dârü’l-kütübî, 1994.
  • Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB). “Din İşleri Yüksel Kurulu Başkanlığı”. 10 Mayıs 2022 https://bit.ly/3ytwpqt
  • Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB). “Din İşleri Yüksel Kurulu Başkanlığı”. 30 Ocak 2023. https://l24.im/nRfmO
  • Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB). “Din İşleri Yüksel Kurulu Başkanlığı”. 30 Ocak 2023. https://l24.im/MORvZK
  • Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB). “Din İşleri Yüksel Kurulu Başkanlığı”. 11 Mayıs 2022. https://bit.ly/3yy11Hz
  • ابن بدران، عبد القادر بن أحمد. المدخل إلى مذهب الإمام أحمد بن حنبل. تحقيق: عبد الله بن عبد المحسن التركي. بيروت: مؤسسة الرسالة، الطبعة 2، 1401/1981.
  • ابن الرفعة، أبو العباس أحمد بن محمد بن علي الأنصاري. كفاية التنبيه في شرح التنبيه. تحقيق: مجدي محمد باسلوم. المجلد 21. بيروت: دار الكتب العلمية، 2009.
  • ابن الهمام، كمال الدين محمد بن العبد الواحد. فتح القدير. المجلد 10. بيروت: دار الفكر، الطبعة 2، د.ت.
  • ابن عابدين، محمد أمين بن عمر. رد المحتار على الدر المختار. المجلد 6. بيروت: دار الفكر، 1992.
  • ابن عابدين، محمد أمين بن عمر. شرح المنظومة المسماة بعقود رسم المفتي (ضمن رسائل ابن عابدين). تحقيق: محمد العزازي. بيروت: دار الكتب العلمية، 2014.
  • ابن قاضي سماونة، الشيخ بدر الدين محمود بن إسرائيل. التسهيل شرح لطائف الإِشارات. تحقيق: مصطفى بولند داداش. المجلد 3. إستانبول: مركز البحوث الإسلامية (İSAM)، 2019.
  • ابن القصار المالكي، أبي الحسين على بن عمر. مقدمة في أصول الفقه. تحقيق: مصطفى مخدوم. رياض: دار المعلمة، 1999.
  • ابن القيم الجوزية، شمس الدين محمد بن أبي بكر. إعلام الموقعين عن رب العالمين. تحقيق: محمد عبد السلام. المجلد 4. بيروت: دار الكتب العلمية، 1991.
  • ابن نجيم، زين الدين بن إبراهيم. الأشباه والنظائر. تحقيق: زكريا عميرات. بيروت: دار الكتب العلمية، 1999.
  • أبو الليث السمرقندي، نصر بن محمد. مجموع النوازل. مكتبة سليمانية، قسم داماد إبراهيم باشا، 725.
  • أبو زهرة، محمد. ابن حنبل: حياته وعصره – آراؤه وفقهه. القاهرة: دار الفكر العربي، د.ت.
  • أبو زهرة، محمد. الشافعي: حياته وعصره – آراؤه وفقهه. القاهرة: دار الفكر العربي، 1948.
  • إمام الحرمين، أبو المعالي عبد الملك بن عبد الله الجويني. البرهان في أصول الفقه. تحقيق: صلاح بن محمد. المجلد 2. بيروت: دار الكتب العلمية، 1997.
  • إمام الحرمين، أبو المعالي عبد الملك بن عبد الله الجويني. غياث الأمم في التياث الظلم. تحقيق: عبد العظيم الديب. قطر: مكتبة إمام الحرمين، 1401/1981.
  • الإسنوي، جمال الدين عبد الرحيم بن الحسن. التمهيد في تخريج الفروع على الأصول. تحقيق: محمد حسن هيتو. بيروت: مؤسسة الرسالة، 1400/1981.
  • الباحسين، يعقوب بن عبد الوهاب. التخريج عند الفقهاء والأصوليين: دراسة نظرية تطبيقية تأصيلية. رياض: مكتبة الرشد، 1414/1993.
  • الباقلاني، أبو بكر محمد بن الطيب. التقريب والإرشاد. تحقيق: عبد الحميد أبو زنيد. المجلد 3. بيروت: مؤسسة الرسالة، الطبعة 2، 1998.
  • البخاري، عبد العزيز بن أحمد علاء الدين. كشف الأسرار عن أصول البزدوي. تحقيق: عبد الله محمود محمد. المجلد 4. بيروت: دار الكتب العلمية، 1997.
  • البعلوي، عبد الرحمن بن محمد. بغية المسترشدين في تلخيص فتاوى بعض الأئمة من العلماء المتأخرين. بيروت: دار الكتب العلمية، د.ت.
  • بينوكالن، محمد. مقدمة الأصل. بيروت: دار ابن حزم، 2012.
  • البوطي، محمد سعيد رمضان. قضايا فقهية معاصرة. دمشق: مكتبة الفارابي، 1991.
  • بينوكالن، محمد. "نشأة أصول الفقه وتطوره: آراء عيسى بن أبان ومدى تأثيرها على الفكر الأصول الحنفي". مجلة جامعة مرمرة كلية إلهيات، 35 (2008/2)، 25-56.
  • الجصاص، أحمد بن علي أبو بكر الرازي. الفصول في الأصول. تحقيق: عجيل النشيمي. المجلد 4. الكويت: وزارة الأوقاف الكويتية، 1994.
  • الدبوسي، أبو زيد عبيد الله عمر بن عيسى. تأسيس النظر. تحقيق: مصطفى مختار القباني. بيروت: دار ابن زيدون – القاهرة: مكتبة الكليات الأزهرية، د.ت.
  • الراغب الأصفهانى، أبو القاسم الحسين بن محمد. المفردات في غريب القرآن. تحقيق: محمد سيد كيلاني. بيروت: دار المعرفة، د.ت.
  • الروياني، أبو المحاسن عبد الواحد بن إسماعيل. بحر المذهب في فروع المذهب الشافعي. تحقيق: طارق فتحي السيد. المجلد 14. بيروت: دار الكتب العلمية، 2009.
  • الزرقا، مصطفى أحمد. المدخل الفقهي العام. المجلد 2. دمشق: دار القلم، 2004.
  • الزرقا، مصطفى أحمد. نظام التأمين حقيقته والرأي الشرعي فيه. بيروت: مؤسسة الرسالة، 1984.
  • الزركشي، بدر الدين محمد بن بهادر. البحر المحيط في أصول الفقه. 8 مجلدات. القاهرة: دار الكتبي، 1994.
  • زكريا الأنصاري، زين الدين أبي يحيى. فتح الباقي بشرح ألفية العراقي. تحقيق: عبد اللطيف هميم – ماهر الفحل. المجلد 2. بيروت: دار الكتب العلمية، 2002.
  • الزَّنْجاني، محمود بن أحمد. تخريج الفروع على الأصول. تحقيق: محمد أديب صالح. بيروت: مؤسسة الرسالة، الطبعة 8، 1398/1978.
  • السرخسي، أبو بكر محمد بن أحمد بن أبي سهل. المبسوط. المجلد 30. بيروت: دار المعرفة، 1993.
  • الشرواني، عبد الحميد. حاشية على تحفة المحتاج. المجلد 10. بيروت: دار إحياء التراث العربي، د.ت.
  • الشيباني، محمد بن الحسن. الأصل. تحقيق: محمد بينوكالن. المجلد 12. بيروت: دار ابن حزم، 2012.
  • عثماني، محمد تقي. "أحكام الأوراق النقدية وتغير قيمة العملة وربطها بقائمة الأسعار". بحوث في قضايا فقهية معاصرة. المجلد 2. دمشق: دار القلم، 2013. 142-192.
  • العلمي، محمد. "أهم أعلام التخريج في المذهب المالكي". محاضرات الملتقى الدولي الثامن للمذهب المالكي. عين الدفلي، 28-29 مارس 2012.
  • علي حيدار أفندي. درر الحكام في شرح مجلة الأحكام. مترجم: فهمي حسيني. المجلد 4. القاهرة: دار الجيل، 1991.
  • الغزالي، أبو حامد محمد بن محمد. المستصفى من علم الأصول. تحقيق: محمد سليمان الأشقر. المجلد 2. بيروت: مؤسسة الرسالة، 1997.
  • الفاضل أمير، الشيخ شريف الروشيني. حاشية على التسهيل. إستانبول: مكتبة ملت، أسعد أفندي، 648. 1و-384ظ.
  • قبلان، إلياس. القواعد الفقهية المستخرجة من رد المحتار. بيروت: دار الكتب العلمية، 2022.
  • القره داغي، علي محي الدين. الاجتهاد والفتوى وتطبيقاتهما المعاصرة ودور المنظومة المقاصدية في الضبط والتجديد. بيروت: دار البشائر الإسلامية، 2017.
  • القرضاوي، يوسف. الاجتهاد في الشريعة الإسلامية مع نظرات تحليلية في الاجتهاد المعاصر. الكويت: دار القلم، 1996.
  • القرافي، أبو العباس أحمد بن إدريس. أنوار البروق في أنواء الفروق. المجلد 4. القاهرة: عالم الكتب، د.ت.
  • الكاساني، علاء الدين أبو بكر بن مسعود بن أحمد. بدائع الصنائع في ترتيب الشرائع. المجلد 7. بيروت: دار الكتب العلمية، الطبعة 2، 1986.
  • الماوردي، علي بن محمد. الحاوي في فقه الشافعي. 18 مجلدًا. بيروت: دار الكتب العلمية، 1994.
  • مجمع الفقه الإسلامي الدولي. قرارات وتوصيات. جدة: د.ن.، 2011.
  • مجمع الفقهي الإسلامي التابع لرابطة العالم الإسلامي، قرارات (في دوراته العشرين). د.م.، د.ن.، د.ت.
  • المجلس الأوروبي للإفتاء والبحوث، الفتاوى والقرارات؛ (1917-2010). النشر. عبد الله يوسف الجديع. د.م: د.ن.، 2013.
  • المجلس الأعلى للشؤون الدينية. الفتاوى. مترجم: مصطفى بولند داداش. أنقرة: منشروات رئاسة الشؤون الدينية، 2021.
  • مجمع الفقه الإسلامي الهند، قرارات وتوصيات (1989-2018). د.م.: د.ن.، الطبعة 19، 2019.
  • محمد المختار ولد أباه. مدخل إلى أصول الفقه المالكي. رباط: دار الأمان،2011.
  • الموصلي، عبد الله بن محمود بن مودود. الاختيار لتعليل المختار. تحقيق: محمود أبو دقيقة. المجلد 5. القاهرة: مطبعة الحلبي، 1937.
  • النووي، محيي الدين يحيى بن شرف. روضة الطالبين وعمدة المفتين. تحقيق: عادل أحمد عبد الموجود – على محمد معوض. المجلد 8. بيروت: دار الكتب العلمية، د.ت.
  • النووي، محيي الدين يحيى بن شرف. المجموع شرح المهذب. بيروت: دار الفكر، د.ت.
  • النووي، محيي الدين يحيى بن شرف. آداب الفتوى والمفتي والمستفتي. تحقيق: بسام عبد الوهاب الجابي. دمشق: دار الفكر، 1408/1987.
  • يامان، أحمد. "رئاسة الشؤون الدينية في تركيا طرق وأساليب إصدار الفتاوى من قبل المجلس الأعلى للشؤون الدينية"، مجلة الديانة العلمية باللغة العربية، 1/1 (2019)، 294-344

Din İşleri Yüksek Kurulu Fetvaları Örnekliğinde Güncel Fıkıh Problemlerinin Çözümünde Tahrîc Yöntemi

Year 2023, Volume: 27 Issue: 1, 90 - 106, 15.06.2023
https://doi.org/10.18505/cuid.1235416

Abstract

Bu çalışmada fıkıh tarihi boyunca güncel fıkıh meselelerinin çözümünde başvurulan tahrîc yöntemi tarif ve tasvir edilecek, Din İşleri Yüksek Kurulunun bu yönteme dayanarak vermiş olduğu bazı örnek fetvalar tahlile tabi tutulacaktır. Tahrîc: Bir mezhep imamının tekil görüşlerinden yola çıkarak bu görüşlerin dayandığı usûlî ve fıkhî kaideleri tespit etmek ve o imamdan bir görüşün nakledilmediği meselelerin hükmünü ulaşılan kaidelere göre belirlemektir. Çalışmada öncelikle güncel fıkıh meselelerin çözümünde ortaya koyduğu çaba, fetva birliğinin sağlanmasındaki katkıları ve Osmanlı Devletindeki Meşîhat-ı İslâmiyye’nin bir devamı olduğu hususları öne çıkartılarak Din İşleri Yüksek Kurulu özet bir şekilde tanıtılacaktır. Tahrîcin tanımı yapılarak, çeşitleri, tarihi, fıkhın gelişmesi ve güncel fıkıh meselelerinin çözümündeki rolü izah edilecektir. Din İşleri Yüksek Kurulunun tahrîc yöntemini uygulayarak ya da bu yöntemden de istifade ederek çözüme kavuşturduğu meselelerden; ticari sigorta, organ nakli, altına dayalı kira sertifikası ve iğne/aşının oruca etkisi konularına dair fetvaları ana hatlarıyla aktarılarak tahlil edilecektir. Bu örnek fetvalar ışığında tahrîc yönteminin geçmişte olduğu gibi günümüzde de gerek fıkhî tutarlılığı muhafaza etme gerekse fıkhın gelişmesine yapacağı katkı bakımından muasır fakih taşıdığı önem arz edilmeye çalışılacaktır.

References

  • ʽAlemî, Muhammed. “Ehemmü ʽaʽlemi’t-taḫrîc fi’l-mezhebi’l-Mâlikî”. Muḫaḍarât’l-mülteḳa’d-devlî’s-sâmin li’l-mezhebi’l-Mâlikî. Aynü’d-deflî 28-29 Mart 2012.
  • Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. çev. Fehmî Hüseynî. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-cîl, 1991.
  • Altuntaş, Halil. Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu: Tarihçe, Oluşum, İşleyiş ve Faaliyetler. Ankara: DİB. Yayınları, 2020.
  • Aslan, Mehmet Selim, “Günümüz Fıkıh Problemlerinin Çözümünde Tahrîc Yöntemi ve İşlevselliği”. İslâmî Araştırmalar, 27/2 (2014), 108-135.
  • Bâhüseyin, Ya‘kūb b. Abdülvehhâb. et-Taḫrîc ʿinde’l-fuḳahâʾ ve’l-uṣûliyyîn. Riyad Mektebetü’r-rüşd, 1414/1993.
  • Baʽlevî, Abdurrahmân b. Muhammed. Buġyetü’l-müsterşidîn fî telḫisi fetâvâ baʽdi’l-eimmeti mine’l-ʽulemai’l-müteeḫḫirîn. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
  • Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib. et-Taḳrîb ve’l-irşâd fî uṣûli’l-fıḳh. Thk. Abdülhalîm Ebû Zenîd. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2. Basım, 1998.
  • Başoğlu, Tuncay. “Tahrîc”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/420-422. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük İslam İlmihali. İstanbul: Bilmen Basım ve Yayınevi, 1986.
  • Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukūk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kāmûsu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts.
  • Boynukalın, Muhammed. Mukaddimetü’l-asl. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
  • Boynukalın, Muhammed. “Neş’etu Usûli’l-Fıkhi’l-Hanefî ve Tatavvuruhû: Ârâu İsa b. Ebân el-Usûliyye ve Medâ Te’sîrihâ ale’l-Fikri’l-Usûliyyi’l-Hanefî”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35/2, (2008), 25-56.
  • Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr fî şerḥi Uṣûli’l-Pezdevî. Thk. Abdullah Mahmûd Muhammed. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
  • Bûtî, Muhammed Saîd Ramazân. Ḳaḍâyâ fıḳhiyye muʿâṣıra. Dımaşk: Mektebetü’l-Fârâbî, 1991.
  • Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fuṣûl fi’l-uṣûl. Thk. Uceyl Câsim en-Neşemî. 4 Cilt. Küveyt: Vizâretü’l- evḳâf, 1994.
  • Dadaş, Mustafa Bülent. Ebû Sâid el-Berdeî ve Hanefî Mezhebinin Kurumsallaşma Sürecindeki Rolü. İstanbul: Kitap Dünyası, 2021.
  • Dadaş, Mustafa Bülent. “Kuruluşundan Günümüze Din İşleri Yüksek Kurulu’nun Fetva Siyaseti”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 19/25-26 (2015), 37-74.
  • Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullāh b. Muhammed. Teʾsîsü’n-naẓar fi’ḫtilâfi’l-eʾimme. Thk. Mustafa Muhtâr el-Kabbânî. Beyrut: Dârü İbn Zeydûn, ts.
  • Ebü’l-Leys İmâmü’l-hüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed. Mecmûun’n-nevâzil. Sülemaniye Ktp., Damad İbrahim Paşa, nr. 725.
  • Ebû Zehre, Muhammed. el-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel: Ḥayâtühû ve ʿaṣruhû-ârâʾühû ve fıḳhuh. Kahire: Dârü’l-fikri’l-Arabî, ts.
  • Ensârî, Ebû Yahyâ Zekeriyyâ b. Muhammed. Fetḥu’l-bâḳī bi-şerḥi (ʿalâ) Elfiyyeti’l-ʿIrâḳī. Thk. Abdüllatîf el- Hümeym - Mâhir Yâsin Fahl. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002.
  • Fâzıl Emîr, Şerîf er-Rûşenî. Hâşiye ʽale’t-Teshîl. Millet Ktp., Esad Efendi, nr. 648.
  • Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Müstaṣfâ min ʿilmi’l-uṣûl. Thk. Muhammed Süleyman el- Eşkar. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1997.
  • İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1992.
  • İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer. ŞerhuʿUḳūdü resmi’l-müftî (Mecmûʿatü resâʾili İbn ʿÂbidîn içinde). Thk. Muhammed el-ʿAzzâzî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2014.
  • İbn Bedrân, Abdülkādir b. Ahmed. el-Medḫal ilâ meẕhebi’l-İmâm Aḥmed. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2. Basım, 1401/1980.
  • İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid. Fetḥu’l-ḳadîr li’l-ʿâcizi’l-faḳīr. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, 2. Basım, ts.
  • İbnü’l-Kassâr, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer. el-Muḳaddime fî uṣûli’l-fıḳh. Thk. Mustafâ Mahdûm. Riyad: Dârü’l-muallime. 1999.
  • İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. İʿlâmü’l-muvaḳḳıʿîn ʿan rabbi’l-ʿâlemîn. Thk. Muhammed Abdüsselâm. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1991.
  • İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm. el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir. Thk. Zekeriyya Umeyrât. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1999.
  • İbnü’r-Rif‘a, Ebü’l-Abbâs Necmüddîn Ahmed b. Muhammed el-Ensârî. el-Kifâye fî şerḥi’t-Tenbîh. Thk. Mecdî Bâslûm. 21 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009.
  • İbn Kādî Simavna, Şeyh Bedreddin, Mahmûd b. İsrâîl. et-Teshîl Şerhu Leṭâʾifü’l-işârât. Thk. Mustafa Bülent Dadaş. 3 Cilt. İstanbul: İSAM, 2019.
  • İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdillâh. el-Burhân fî uṣûli’l-fıḳh. Thk. Salâh b. Muhammed. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
  • İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdillâh. Ġıyâs̱ü’l-ümem fî iltiyâs̱i’ẓ-ẓulem. Thk. Abdülazîm ed-Dîb. Katar: Mektebetü İmâmi’l-Harameyn, 1401/1981.
  • İsnevî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdürrahîm b. el-Hasen. et-Temhîd fî taḫrîci’l-fürûʿ ʿale’l-uṣûl. Thk. Muhammed Hasan Heyto. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1400h.
  • Kaplan, İlyas. el-Ḳavâʿidü’l-müsteḫrace min Raddi’l-muhtâr. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2022.
  • Karadâğî, Ali Muhyiddin. el-İctihâd ve’l-fetvâ ve tatbîkâtühümâ’l-muâsıra ve devrü’l-manzûmati’l-mekâsidiyye fi’d-dabti ve’t-tecdîd. Beyrut: Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 2017.
  • Karadâvî, Yûsuf. el-İctihâd fi’l-şerîati’l-İslâmiyye mea nazarât tahlîliyye fi’l-ictihâdi’l-muâsır. Küveyt: Dârü’l-kalem, 1996.
  • Karâfî. Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs. Envârü’l-burûḳ fî envâʾi’l-furûḳ. 4 Cilt. Kahire: ʽAlemü’l-kütüb, ts.
  • Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2. Basım, 1986.
  • Koca, Ferhat. Mukayeseli İslam Hukuk Düşüncesinin Temellendirilmesi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2009.
  • Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed. el-Ḥâvî’ fî fıḳhi’ş-Şâfiî. 18 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
  • el-Meclisü’l-avrûbbî li’l-iftâ ve’l-buhûs. el-Fetâvâ ve’l-ḳarârât (1917-2010). Nşr. Abdullâh el-Cüdeyʽ. b.y., y.y., 2013.
  • el-Meclisü’l-ʽalâ li’ş-şüûni’d-diniyye. el-Fetâvâ. çev. Mustafa Bülent Dadaş. Ankara: Menşûratu riâseti’ş-şüûni’d-diniyye, 2021.
  • Mecmaʿi’l-fıḳhi’l-İslâmî’d-devlî. Ḳararât ve tevṣiyât. Cidde: y.y., 2011.
  • Mecmaʿi’l-fıḳhiyyi’l-İslâmî’. Ḳararât (fî devrâtihi’l-ʽişrîn). b.y., y.y., ts.
  • Mecmaʿi’l-fıḳhi’l-İslâmî el-Hind. Ḳararât ve tevṣiyât (1989-2018). b.y., y.y., 2011.
  • Mevsılî, Ebü’l-Fazl Abdullāh b. Mahmûd. el-İḫtiyâr li-taʿlîli’l-Muḫtâr. Thk. Mahmûd Ebû Dakīka. Kahire: Matbaatü’l-Halebî, 1937.
  • Muhammed Muhtâr Veled ebâh. Medḫal ilâ uṣûli’l-fıḳhi’l-Mâlikî. Ribât: Dârü’l-emân, 2011.
  • Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Ravżatü’ṭ-ṭâlibîn ve ʿumdetü’l-müttaḳīn. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd – Ali Muhammed Muavvaz. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
  • Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Mecmûʿ şerḥu’l-Müheẕẕeb. Beyrut: Dârü’l-fikr, ts.
  • Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Âdâbü’l-fetvâ ve’l-müftî ve’l-müsteftî. Thk. Bessâm Abdülvehhâb el-Câbî, Beyrut: Dârü’l-fikr, 1988.
  • Osmânî, Muhammed Taḳî. “Ahkâmü’l-evrâḳi’n-naḳdiyye ve teğayyuri ḳıymeti’l-umle ve rabtihâ bi ḳâimeti’- esʽâr”. Buhûs fî Ḳaḍâyâ fıḳhiyye muʿâṣıra. 2 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-kalem, 2013, 142-192.
  • Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât. Thk. Muhammed Seyyid Kîlânî. Beyrut: Dârü’l-maʽrife, ts.
  • Rûyânî, Ebü’l-Mehâsin Abdülvâhid b. İsmâîl b. Ahmed. Baḥrü’l-meẕheb fî fürûʿı meẕhebi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. Thk. Târık Fethî. Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009.
  • Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl. el-Mebsûṭ. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-maʽrife, 1993.
  • Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen. el-Aṣl. Thk. Muhammed Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Dârü İbn Hazm, 2012.
  • Şirvânî, Abdülhamîd, Hâşiye ʿale Tuḥfetü’l-muḥtâc. 10 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
  • Yaman, Ahmet. “Ri’asetü’ş-Şu’uni’d-Diniyye fi Türkiye Turukun ve Esalibu Asdari’l-Fetava mi Kabli’l-A’lâ li’ş- Şu’uni’d-Diniyye”. el-Mecelletu’l İlmiyyetu’l-Muhakkemetu li-Riaseti’ş-Şu‘uni’d-Diniyyeti’t-Turkiyye, 1/1 (2019), 62-98.
  • Yücel, Fatih. “Fetvanın Değişim Gerekçelerine Güncel Bir Bakış: Din İşleri Yüksek Kurulu Karar ve Fetvaları Örnekliği”. Diyanet İlmi Dergi, 58/3 (2022), 1125-1156.
  • Zencânî, Ebü’l-Menâkıb Mahmûd b. Ahmed. Taḫrîcü’l-fürûʿ ʿale’l-uṣûl. Thk. Muhammed Edîb Sâlih. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 8. Basım, 1398/1978.
  • Zerkā, Mustafâ b. Ahmed. el-Medḫalü’l-fıḳhiyyü’l-ʿâm. 2 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-kalem, 2004.
  • Zerkā, Mustafâ b. Ahmed. Niẓâmü’t-teʾmîn ḥaḳīḳatüh ve’r-reʾyü fîh. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1984.
  • Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed. el-Baḥrü’l-muḥîṭ fî uṣûli’l-fıḳh. 8 Cilt. Kahire: Dârü’l-kütübî, 1994.
  • Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB). “Din İşleri Yüksel Kurulu Başkanlığı”. 10 Mayıs 2022 https://bit.ly/3ytwpqt
  • Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB). “Din İşleri Yüksel Kurulu Başkanlığı”. 30 Ocak 2023. https://l24.im/nRfmO
  • Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB). “Din İşleri Yüksel Kurulu Başkanlığı”. 30 Ocak 2023. https://l24.im/MORvZK
  • Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB). “Din İşleri Yüksel Kurulu Başkanlığı”. 11 Mayıs 2022. https://bit.ly/3yy11Hz
  • ابن بدران، عبد القادر بن أحمد. المدخل إلى مذهب الإمام أحمد بن حنبل. تحقيق: عبد الله بن عبد المحسن التركي. بيروت: مؤسسة الرسالة، الطبعة 2، 1401/1981.
  • ابن الرفعة، أبو العباس أحمد بن محمد بن علي الأنصاري. كفاية التنبيه في شرح التنبيه. تحقيق: مجدي محمد باسلوم. المجلد 21. بيروت: دار الكتب العلمية، 2009.
  • ابن الهمام، كمال الدين محمد بن العبد الواحد. فتح القدير. المجلد 10. بيروت: دار الفكر، الطبعة 2، د.ت.
  • ابن عابدين، محمد أمين بن عمر. رد المحتار على الدر المختار. المجلد 6. بيروت: دار الفكر، 1992.
  • ابن عابدين، محمد أمين بن عمر. شرح المنظومة المسماة بعقود رسم المفتي (ضمن رسائل ابن عابدين). تحقيق: محمد العزازي. بيروت: دار الكتب العلمية، 2014.
  • ابن قاضي سماونة، الشيخ بدر الدين محمود بن إسرائيل. التسهيل شرح لطائف الإِشارات. تحقيق: مصطفى بولند داداش. المجلد 3. إستانبول: مركز البحوث الإسلامية (İSAM)، 2019.
  • ابن القصار المالكي، أبي الحسين على بن عمر. مقدمة في أصول الفقه. تحقيق: مصطفى مخدوم. رياض: دار المعلمة، 1999.
  • ابن القيم الجوزية، شمس الدين محمد بن أبي بكر. إعلام الموقعين عن رب العالمين. تحقيق: محمد عبد السلام. المجلد 4. بيروت: دار الكتب العلمية، 1991.
  • ابن نجيم، زين الدين بن إبراهيم. الأشباه والنظائر. تحقيق: زكريا عميرات. بيروت: دار الكتب العلمية، 1999.
  • أبو الليث السمرقندي، نصر بن محمد. مجموع النوازل. مكتبة سليمانية، قسم داماد إبراهيم باشا، 725.
  • أبو زهرة، محمد. ابن حنبل: حياته وعصره – آراؤه وفقهه. القاهرة: دار الفكر العربي، د.ت.
  • أبو زهرة، محمد. الشافعي: حياته وعصره – آراؤه وفقهه. القاهرة: دار الفكر العربي، 1948.
  • إمام الحرمين، أبو المعالي عبد الملك بن عبد الله الجويني. البرهان في أصول الفقه. تحقيق: صلاح بن محمد. المجلد 2. بيروت: دار الكتب العلمية، 1997.
  • إمام الحرمين، أبو المعالي عبد الملك بن عبد الله الجويني. غياث الأمم في التياث الظلم. تحقيق: عبد العظيم الديب. قطر: مكتبة إمام الحرمين، 1401/1981.
  • الإسنوي، جمال الدين عبد الرحيم بن الحسن. التمهيد في تخريج الفروع على الأصول. تحقيق: محمد حسن هيتو. بيروت: مؤسسة الرسالة، 1400/1981.
  • الباحسين، يعقوب بن عبد الوهاب. التخريج عند الفقهاء والأصوليين: دراسة نظرية تطبيقية تأصيلية. رياض: مكتبة الرشد، 1414/1993.
  • الباقلاني، أبو بكر محمد بن الطيب. التقريب والإرشاد. تحقيق: عبد الحميد أبو زنيد. المجلد 3. بيروت: مؤسسة الرسالة، الطبعة 2، 1998.
  • البخاري، عبد العزيز بن أحمد علاء الدين. كشف الأسرار عن أصول البزدوي. تحقيق: عبد الله محمود محمد. المجلد 4. بيروت: دار الكتب العلمية، 1997.
  • البعلوي، عبد الرحمن بن محمد. بغية المسترشدين في تلخيص فتاوى بعض الأئمة من العلماء المتأخرين. بيروت: دار الكتب العلمية، د.ت.
  • بينوكالن، محمد. مقدمة الأصل. بيروت: دار ابن حزم، 2012.
  • البوطي، محمد سعيد رمضان. قضايا فقهية معاصرة. دمشق: مكتبة الفارابي، 1991.
  • بينوكالن، محمد. "نشأة أصول الفقه وتطوره: آراء عيسى بن أبان ومدى تأثيرها على الفكر الأصول الحنفي". مجلة جامعة مرمرة كلية إلهيات، 35 (2008/2)، 25-56.
  • الجصاص، أحمد بن علي أبو بكر الرازي. الفصول في الأصول. تحقيق: عجيل النشيمي. المجلد 4. الكويت: وزارة الأوقاف الكويتية، 1994.
  • الدبوسي، أبو زيد عبيد الله عمر بن عيسى. تأسيس النظر. تحقيق: مصطفى مختار القباني. بيروت: دار ابن زيدون – القاهرة: مكتبة الكليات الأزهرية، د.ت.
  • الراغب الأصفهانى، أبو القاسم الحسين بن محمد. المفردات في غريب القرآن. تحقيق: محمد سيد كيلاني. بيروت: دار المعرفة، د.ت.
  • الروياني، أبو المحاسن عبد الواحد بن إسماعيل. بحر المذهب في فروع المذهب الشافعي. تحقيق: طارق فتحي السيد. المجلد 14. بيروت: دار الكتب العلمية، 2009.
  • الزرقا، مصطفى أحمد. المدخل الفقهي العام. المجلد 2. دمشق: دار القلم، 2004.
  • الزرقا، مصطفى أحمد. نظام التأمين حقيقته والرأي الشرعي فيه. بيروت: مؤسسة الرسالة، 1984.
  • الزركشي، بدر الدين محمد بن بهادر. البحر المحيط في أصول الفقه. 8 مجلدات. القاهرة: دار الكتبي، 1994.
  • زكريا الأنصاري، زين الدين أبي يحيى. فتح الباقي بشرح ألفية العراقي. تحقيق: عبد اللطيف هميم – ماهر الفحل. المجلد 2. بيروت: دار الكتب العلمية، 2002.
  • الزَّنْجاني، محمود بن أحمد. تخريج الفروع على الأصول. تحقيق: محمد أديب صالح. بيروت: مؤسسة الرسالة، الطبعة 8، 1398/1978.
  • السرخسي، أبو بكر محمد بن أحمد بن أبي سهل. المبسوط. المجلد 30. بيروت: دار المعرفة، 1993.
  • الشرواني، عبد الحميد. حاشية على تحفة المحتاج. المجلد 10. بيروت: دار إحياء التراث العربي، د.ت.
  • الشيباني، محمد بن الحسن. الأصل. تحقيق: محمد بينوكالن. المجلد 12. بيروت: دار ابن حزم، 2012.
  • عثماني، محمد تقي. "أحكام الأوراق النقدية وتغير قيمة العملة وربطها بقائمة الأسعار". بحوث في قضايا فقهية معاصرة. المجلد 2. دمشق: دار القلم، 2013. 142-192.
  • العلمي، محمد. "أهم أعلام التخريج في المذهب المالكي". محاضرات الملتقى الدولي الثامن للمذهب المالكي. عين الدفلي، 28-29 مارس 2012.
  • علي حيدار أفندي. درر الحكام في شرح مجلة الأحكام. مترجم: فهمي حسيني. المجلد 4. القاهرة: دار الجيل، 1991.
  • الغزالي، أبو حامد محمد بن محمد. المستصفى من علم الأصول. تحقيق: محمد سليمان الأشقر. المجلد 2. بيروت: مؤسسة الرسالة، 1997.
  • الفاضل أمير، الشيخ شريف الروشيني. حاشية على التسهيل. إستانبول: مكتبة ملت، أسعد أفندي، 648. 1و-384ظ.
  • قبلان، إلياس. القواعد الفقهية المستخرجة من رد المحتار. بيروت: دار الكتب العلمية، 2022.
  • القره داغي، علي محي الدين. الاجتهاد والفتوى وتطبيقاتهما المعاصرة ودور المنظومة المقاصدية في الضبط والتجديد. بيروت: دار البشائر الإسلامية، 2017.
  • القرضاوي، يوسف. الاجتهاد في الشريعة الإسلامية مع نظرات تحليلية في الاجتهاد المعاصر. الكويت: دار القلم، 1996.
  • القرافي، أبو العباس أحمد بن إدريس. أنوار البروق في أنواء الفروق. المجلد 4. القاهرة: عالم الكتب، د.ت.
  • الكاساني، علاء الدين أبو بكر بن مسعود بن أحمد. بدائع الصنائع في ترتيب الشرائع. المجلد 7. بيروت: دار الكتب العلمية، الطبعة 2، 1986.
  • الماوردي، علي بن محمد. الحاوي في فقه الشافعي. 18 مجلدًا. بيروت: دار الكتب العلمية، 1994.
  • مجمع الفقه الإسلامي الدولي. قرارات وتوصيات. جدة: د.ن.، 2011.
  • مجمع الفقهي الإسلامي التابع لرابطة العالم الإسلامي، قرارات (في دوراته العشرين). د.م.، د.ن.، د.ت.
  • المجلس الأوروبي للإفتاء والبحوث، الفتاوى والقرارات؛ (1917-2010). النشر. عبد الله يوسف الجديع. د.م: د.ن.، 2013.
  • المجلس الأعلى للشؤون الدينية. الفتاوى. مترجم: مصطفى بولند داداش. أنقرة: منشروات رئاسة الشؤون الدينية، 2021.
  • مجمع الفقه الإسلامي الهند، قرارات وتوصيات (1989-2018). د.م.: د.ن.، الطبعة 19، 2019.
  • محمد المختار ولد أباه. مدخل إلى أصول الفقه المالكي. رباط: دار الأمان،2011.
  • الموصلي، عبد الله بن محمود بن مودود. الاختيار لتعليل المختار. تحقيق: محمود أبو دقيقة. المجلد 5. القاهرة: مطبعة الحلبي، 1937.
  • النووي، محيي الدين يحيى بن شرف. روضة الطالبين وعمدة المفتين. تحقيق: عادل أحمد عبد الموجود – على محمد معوض. المجلد 8. بيروت: دار الكتب العلمية، د.ت.
  • النووي، محيي الدين يحيى بن شرف. المجموع شرح المهذب. بيروت: دار الفكر، د.ت.
  • النووي، محيي الدين يحيى بن شرف. آداب الفتوى والمفتي والمستفتي. تحقيق: بسام عبد الوهاب الجابي. دمشق: دار الفكر، 1408/1987.
  • يامان، أحمد. "رئاسة الشؤون الدينية في تركيا طرق وأساليب إصدار الفتاوى من قبل المجلس الأعلى للشؤون الدينية"، مجلة الديانة العلمية باللغة العربية، 1/1 (2019)، 294-344
There are 124 citations in total.

Details

Primary Language Arabic
Subjects Religious Studies
Journal Section Research Articles
Authors

Mustafa Bülent Dadaş 0000-0002-9892-4206

Early Pub Date June 14, 2023
Publication Date June 15, 2023
Submission Date January 15, 2023
Published in Issue Year 2023Volume: 27 Issue: 1

Cite

ISNAD Dadaş, Mustafa Bülent. “منهج التخريج في حل القضايا الفقهية المعاصرة في نماذج فتاوى المجلس الأعلى للشؤون الدينية”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 27/1 (June 2023), 90-106. https://doi.org/10.18505/cuid.1235416.