Öz
خداينامه أحد أهم الكتب الإيرانية القديمة في العصر الساساني، ويعدّ بمثابة التاريخ القومي للإيرانيين وسجلّ حماساتهم وأبطالهم وحروبهم، ودفتر آدابهم وحِكمهم وسُنَنهم. ترُجم خداينامه من اللغة الفارسية الفهلوية إلى العربية على يد عبدالله بن المقفّع (106-142هـ) وآخرين، وشكّلت ترجماته البنية الأساسية للتواريخ الإسلامية العربية والفارسية التي تناولت تاريخ بلاد فارس قبل الإسلام. وقد تناولنا في بحثنا هذا تاريخ تأليف هذا الكتاب ومصادر تأليفه، وترجماته إلى العربية، وفصّلنا في أهمّها وهي ترجمة ابن المقفّع، وتأثيرها في المصادر التي تناولت تاريخ بلاد فارس العربية والفارسية.
إن كتاب خداينامه، على الرغم من ضياع أصله وترجماته إلى العربية، شكّل حلقة مهمّة من حلقات التأثّر والتأثير بين الحضارتين الفارسية القديمة والعربية الإسلامية طوال قرون عدّة، وقد فتح المجال واسعاً أمام نهضة كبيرة في مجال التأليف والترجمة العربية والفارسية، وفي العقود الأخيرة أنجز المستشرقون الغربيون العديد من الدراسات المهمّة حول هذا الكتاب وترجماته وتأثيره، وقد تناولنا أهمّها في هذا البحث، وعرضنا وجهات النظر المتشابهة والمختلفة في هذا الباب.
Kaynakça
- Christensen, Arthur. Îrân Der Zaman-ı Sâsâniyân: Târîh-i Îrân Siyâsî tâ Hamle-i ‘Arab u Vad-‘i Devlet u Millet Der Zamân-ı Sâsâniyân. trc. Reşîd Yâsmî. Tahran: Dünyây-i Kitâb-ı Mu’âsır, 1368 hş.
- ______________. Mecmelu’t-Tevârîh ve’l-Kısas, Negarhâvezn, Seyfuddîn Necm Âbâdî u Zeng-i Ferîd-i Veber Baskısı, 2000.
- ______________. Nâme-i Tinser Begeşnisp. Tahrân: Hôrezmî, Müctebâ Mînvî Baskısı, 1354 hş.
- Dayf, Şevkî. Târîhu’l-Edebi’l-‘Arabî, el-‘Asru’l-‘Abbâsî el-Evvel. Kahire: Dâru’l-Me’ârif, 8. Basım, 1966.
- Ebu’t-Tayyib el-Luğavî, ‘Abdulvâhid b. ‘Ali el-‘Askerî. Merâtibu’n-Nahviyyîn. Kahire: Mektebetu Nahdati Mısr, 1375 hş/1955.
- el-Bîrûnî, Ebu’r-Rayhân Muhammed b. Ahmed el-Harezmî. el-Âsâru’l-Bâkıye ‘ani’l-Kurûni’l-Hâliye. Almanya: Matba’atu Leibzig, 1923.
- el-Câhiz, ‘Amr b. Bahr. el-Beyân ve’t-Tebyîn. 3. Cilt. thk. ‘Abdusselâm Hârûn. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 7. Basım, 1418/1998.
- el-Firdevsî, Ebu’l-Kâsım. eş-Şâhnâme. nşr. Bertlis. Moskova: Tab’atu Moskov, 1966.
- el-İsfehânî, Hamza b. el-Hasen. Târîhu Senî Mulûku’l-Arz ve’l-Enbiyâ. Berlin: Matba’atu Kavyânî, 1340 hş/1921.
- Hâlikimutlak, Celâl. “Ez Şâhnâme-i tâ Hudâyinâme: Cistârî Deryâre-i Meâhiz-i Müstakîm u Gayr-i Müstakîm Şâhnâme”. Mecelle-i Îrân Bâsitân. 7/1-2 . 29- 30(1326 hş),
- https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=170205
- ______________. Dânişnâme-i Zebân u Edeb-i Fârisî, Serperestî İsmâ’îl Sa’âdet. Tahran: Fehrengistân-ı Zebân u Edeb-i Fârisî, 1384 hş. Hüdâyinâme Eki.
- İbn Nedîm, Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. thk. İbrâhîm Ramazân. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2. Basım, 1417/1997.
- Kazvînî, Muhammed. Bîst Makâle, 2. Cilt. Tahran: Dünyây-i Kitâb, ‘Abbâs İkbâl Âştiyânî Baskısı, 1313 hş.
- Kûsrânî, Vecîh: Târîhu’t-Te’rîh: İtticâhât, Medâris, Menâhic. Beyrut: el-Merkezu’l-‘Arabî li’l-Ebhâs ve Dirâseti’s-Siyâsât, 2013.
- Kürd Ali, Muhammed. Umerâu’l-Beyân. Beyrut: Dâru’l-Emâne, 3. Basım, 1969.
- Nöldeke, Theodor. Târîh-i Îrâniyân u ‘Arabuhâ Der Zamân-ı Sâsâniyân. trc. ‘Abbâs Zeryâb. Tahran: Encümen-i Âsâr-i Millî, 1378 hş.
- Safâ, Zebîhullah. Hâmese-i Serâyî der Îrân ez Kadîmetrîn Ahd-i Târîhî tâ Karn-ı Çehârdehem-i Hicrî. Tahran: Pîrûz (?) Baskısı, 1333 hş.
- Tefaddulî, Ahmed. Târîh-i Edebiyat-i Îrân Pîş ez İslâm Be Kôşeş Jâle-i Âmuzgâr. Tahran: İntişarât-i Sahn, 1378 hş.
Öz
Hüdaynâme, Sasani İmparatorluğu dönemindeki kadim İran’ın en önemli kitaplarından birisidir. Bu eser, İran’ın etnik tarihi mesabesinde kabul edilmektedir. Eserde İran kültürünün hamaset, kahramanları, savaşları, âdab defterleri, adet gelenek ve görenekleri yer almaktadır. Hüdaynâme, Pehlevî Fârisî dilinden İbnü’l-Mukaffaʻ (106-142) ve diğer bazı kimseler tarafından Arapçaya tercüme edilmiştir. İslâm öncesi Fars beldelerinin tarihini ele alan bu eserin tercümesi, Fars ve Arap İslâm tarihi için altyapı oluşturmuştur. Biz bu çalışmamızda kitabın telif tarihi, kaynakları, Arapça tercümelerini ayrıca İbnü’l-Mukaffaʻ tercümesinin önemini ve tesirini Arap Fars ve Fârisî beldelerinin tarihini ele alan kaynaklarını ele aldık. Hüdaynâme’nin aslı ve Arapçaya tercümesinin kaybolmasına rağmen, asırlar boyunca Arap İslâm ve kadim Fars kültürü arasında tesir ve etkileşimin önemli halkalarından bir halka teşkil etmiştir. Son yıllarda birçok Batılı müsteşrik bu eser etrafında onun tercümesi, tesiri ve eser hakkında önemli çalışmalar gerçekleştirmişlerdir. Biz bu çalışmamızda en yapılan çalışmalardan en önemlilerini ele aldık. Konu hakkındaki benzer ve farklı yönleri okuyucuya sunduk.
Anahtar Kelimeler
Hüdaynâme Şâhnâme İbnü’l-Mukaffaʻ Tercüme Pehlevî Dili Arap Dili
Kaynakça
- Christensen, Arthur. Îrân Der Zaman-ı Sâsâniyân: Târîh-i Îrân Siyâsî tâ Hamle-i ‘Arab u Vad-‘i Devlet u Millet Der Zamân-ı Sâsâniyân. trc. Reşîd Yâsmî. Tahran: Dünyây-i Kitâb-ı Mu’âsır, 1368 hş.
- ______________. Mecmelu’t-Tevârîh ve’l-Kısas, Negarhâvezn, Seyfuddîn Necm Âbâdî u Zeng-i Ferîd-i Veber Baskısı, 2000.
- ______________. Nâme-i Tinser Begeşnisp. Tahrân: Hôrezmî, Müctebâ Mînvî Baskısı, 1354 hş.
- Dayf, Şevkî. Târîhu’l-Edebi’l-‘Arabî, el-‘Asru’l-‘Abbâsî el-Evvel. Kahire: Dâru’l-Me’ârif, 8. Basım, 1966.
- Ebu’t-Tayyib el-Luğavî, ‘Abdulvâhid b. ‘Ali el-‘Askerî. Merâtibu’n-Nahviyyîn. Kahire: Mektebetu Nahdati Mısr, 1375 hş/1955.
- el-Bîrûnî, Ebu’r-Rayhân Muhammed b. Ahmed el-Harezmî. el-Âsâru’l-Bâkıye ‘ani’l-Kurûni’l-Hâliye. Almanya: Matba’atu Leibzig, 1923.
- el-Câhiz, ‘Amr b. Bahr. el-Beyân ve’t-Tebyîn. 3. Cilt. thk. ‘Abdusselâm Hârûn. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 7. Basım, 1418/1998.
- el-Firdevsî, Ebu’l-Kâsım. eş-Şâhnâme. nşr. Bertlis. Moskova: Tab’atu Moskov, 1966.
- el-İsfehânî, Hamza b. el-Hasen. Târîhu Senî Mulûku’l-Arz ve’l-Enbiyâ. Berlin: Matba’atu Kavyânî, 1340 hş/1921.
- Hâlikimutlak, Celâl. “Ez Şâhnâme-i tâ Hudâyinâme: Cistârî Deryâre-i Meâhiz-i Müstakîm u Gayr-i Müstakîm Şâhnâme”. Mecelle-i Îrân Bâsitân. 7/1-2 . 29- 30(1326 hş),
- https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=170205
- ______________. Dânişnâme-i Zebân u Edeb-i Fârisî, Serperestî İsmâ’îl Sa’âdet. Tahran: Fehrengistân-ı Zebân u Edeb-i Fârisî, 1384 hş. Hüdâyinâme Eki.
- İbn Nedîm, Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. thk. İbrâhîm Ramazân. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2. Basım, 1417/1997.
- Kazvînî, Muhammed. Bîst Makâle, 2. Cilt. Tahran: Dünyây-i Kitâb, ‘Abbâs İkbâl Âştiyânî Baskısı, 1313 hş.
- Kûsrânî, Vecîh: Târîhu’t-Te’rîh: İtticâhât, Medâris, Menâhic. Beyrut: el-Merkezu’l-‘Arabî li’l-Ebhâs ve Dirâseti’s-Siyâsât, 2013.
- Kürd Ali, Muhammed. Umerâu’l-Beyân. Beyrut: Dâru’l-Emâne, 3. Basım, 1969.
- Nöldeke, Theodor. Târîh-i Îrâniyân u ‘Arabuhâ Der Zamân-ı Sâsâniyân. trc. ‘Abbâs Zeryâb. Tahran: Encümen-i Âsâr-i Millî, 1378 hş.
- Safâ, Zebîhullah. Hâmese-i Serâyî der Îrân ez Kadîmetrîn Ahd-i Târîhî tâ Karn-ı Çehârdehem-i Hicrî. Tahran: Pîrûz (?) Baskısı, 1333 hş.
- Tefaddulî, Ahmed. Târîh-i Edebiyat-i Îrân Pîş ez İslâm Be Kôşeş Jâle-i Âmuzgâr. Tahran: İntişarât-i Sahn, 1378 hş.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Arapça |
|---|---|
| Konular | Din Araştırmaları |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 29 Aralık 2022 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Aralık 2022 |
| Gönderilme Tarihi | 8 Ağustos 2022 |
| Kabul Tarihi | 31 Ekim 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Sayı: 22 |
