Araştırma Makalesi
Ebu Said Muhammed Hadimi’s Work which is named Epistle on Ibn Sina’s Commentary of al-Ikhlas Sura as a Philosophical Commentary
Öz
Ibn Sinâ is one of the glossator of Ikhlas Sura which contains creature, the unity/oneness of creature and entity of God. The commentary of Ikhlas Sura of Ibn Sina is one of the major philosophical exegeses in which evidences are commented by the rules of philosophy and logic/dialectic. This commentary puts forth how Qur’an could be understood by the philosophic and rational sciences. It also presents the outcome of the transition of Islamic philosophy from theory to practical. Many comments were written in order to understand the philosophical fiction of Ikhlas Sura. The most important of those comments is belonging to Ebu Said Muhammed Hadimi. Hadimi created his epistle in a holistic, evidential and scholarly way and he did not aspire to prove any view. Likewise, considering his work as a philosophical study, he did not digress the philosophy and logic rules. In the light of these rules he explained his opinions that he did not agree with Ibn Sina with reasons. The subjects of this article are the method, topics, criticisms, distinctions and sources of Hadimi’s epistle which is still a manuscript.
Anahtar Kelimeler
Ibn Sînâ (Avicenna) Hadimi philosophical commentary Ihlas Sura creature entity of God emergenc
Kaynakça
- Altıntaş, Hayrani, İbn Sinâ Metafiziği, Ankara Ünv. İlahiyat Fak. Yay., Ankara 1992.
- Alusî, Ebü's-Senâ Şehâbeddîn Mahmûd b. Abdullâh b. Mahmûd (ö.1270/1854), Ruhü'l-meani fî tefsiri'l-Kur'âni'l-azim ve's-seb’i'l-mesani, Dâru İhyai't-Türasi'l-Arabi, Beyrut ts.
- Akyol, Aygün, Şehristani’nin Filozoflarla Mücadelesi: Musaraatu’l-Felasife’ye Göre, Şehristani’nin Felsefi Görüşleri, Araştırma Yay., Ankara 2011.
- --------, Şehrezûrî Metafiziği, Araştırma Yay., Ankara 2011.
- Alper, Ömer Mahir, “İbn Sinâ”, DİA, İstanbul 1997.
- Aristoteles, Metafizik, çev.; Ahmet Arslan, Sosyal Yay., İstanbul 1996.
- Âsî, Hasan, et-Tefsirü'l-Kur'âni ve'l-Lugatü's-Sufiyye fî Felsefeti İbn Sina, Müessesetü'l-Câmiiyye, Beyrut 1983.
- Beğavî, Ebû Muhammed Muhyissünne Hüseyin b. Mesud (ö.516/1122), Tefsirü'l-Beğavî = Mealimü't- tenzil, tahk.: Muhammed Abdullah Nemr, Daru Taybe, Riyad 1993.
- Beyhâkî, Ebü'l-Hasan Zahirüddin Ali b. Zeyd b. Muhammed (ö.565/1169), Tarîhu Hukemâi’l-İslâm, tahk.: Muhammed Kürd Ali, Matbaatu’t-Terakkî, Dımaşk 1946.
- Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi-Tabakâtu’l-Müfessirîn, Bilmen Yay., İstanbul 1973.
- Carim, Ali, el-Belâğatü'l-vâzıha: el-beyan ve’l-meani ve’l-bedi’ li’l-medarisi’s-saneviyye, Dârü'l-İlmi’l- Hadîs, Kahire 1426/2005.
- Ebu's-Suud b. Muhammed el-İmadî el-İskilibî (ö.M.900-982), İrşadü'l-Akli's-Selim İlâ Mezaya'l- Kitabi'l-Kerim, tahk.: Abdulkadir Ahmed Ata, Mektebetü’r-Riyâdi’l-Hadîse, Riyad ts.
- Gazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed (ö.505/1111), Filozofların Tutarsızlığı/Tehafütü’l- Felasife, çev.: Mahmut Kaya, Hüseyin Sarıoğlu, Klasik Yay., İstanbul 2005.
- --------, el-Munkızu mine’d-dalal, çev.: Hilmi Göngör, İstanbul 1990.
- Görkaş, İrfan, Ebu Said Muhammed Hâdimî’de Bilgi Meselesi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2005.
- Gülden, Ali, Ebu Said Hâdimî ve Vahdet-i Vücud Anlayışı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anka- ra Ü. Sostal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1996.
- Izutsu, Toshihiko, İslam’da Varlık Düşüncesi, çev.: İbrahim Kalın, İnsan Yay., İstanbul ts.
- İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Galib el-Endelüsî (ö.541/1147), el-Muharrerü'l-veciz fî tefsiri'l-Kitâbi'l-azîz, tahk. Abdüsselam Abdüşşafi Muhammed, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Bey- rut 1413/1993.
- İbn Ebî Usaybia, Ebü'l-Abbas Muvaffakuddin Ahmed b. Kâsım (ö.668/1270), Uyunü'l-Enba' fî Taba- kati'l-Etıbba, tahk.: Nizar Rıza, Dârü'l-Mektebeti'l-Hayat, Beyrut, ts.
- İbn Rüşd (ö.595/1198), Felsefe din ilişkileri, çev.: Süleyman Uludağ, Dergah Yay., İstanbul 1985.Ebü'l- Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed İbn Hallikân (ö.681/1282), Vefâyâtu’l-A’yân, tahk.: İhsan Abbas, Dâru’s-Sadr, Beyrut, ts.
- İbn Salâh, Ebû Amr Takıyyüddin Osman b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî (ö.643/1245), Mukaddime, tahk.: Aişe Abdurrahman, Daru’l-Mearif, Kahire 1989.
- İbn Sinâ, Ebu Ali Hüseyin b. Abdullah b. Ali Belhi (ö.428/1037), İşaretler ve Tenbihler = el-İşarât ve’t- Tenbîhât, çev.: A. Durusoy, M. Macit, E. Demirli, Litera Yay., İstanbul 2005.
- --------, Kitâbu’ş-Şifâ/Metafizik I, çev.: Ekrem Demirli-Ömer Türker, Litera Yay., İstanbul 2004.
- --------, Kitâbu’ş-Şifâ/Metafizik II, çev.: Ekrem Demirli-Ömer Türker, Litera Yay., İstanbul 2005.
- --------, Kitabu’n-necat fi’l-hikmeti’l-mantîkiyyeti ve’t-tabiiyyeti ve’l-ilahiyyeti, tahk.: Muhyiddin Sabri el- Kürdî, Mısır 1357/1938.
- İlyasov, Reşad, “Osmanlı Düşüncesinde Tefsir: Muhammed Hâdimî’nin Çok Boyutlu Yorum Yön- temi”, Marife, Konya 2010, sayı: 10/3, s. 255.
- İsbir, Muhammed Saîd – Bilâl Cüneydî, eş-Şamil: mu’cem fî ulumi'l-lugati'l-Arabiyye ve mustalahatuha, Dârü'd-Da've, Beyrut 2004.
- İsferâyinî, Fahreddin Nîsâbûrî, Şerhu kitabi’n-necat li-İbn Sina : (kısmü’l-ilahiyyat), tahk.: Hamid Naci İsfahani, Encümen-i Asar ve Mefahir-i Ferhengi, Tahran 2004/1383.
- İsmail Efendi, Ebü'l-Müfedda İsamüddin İsmail b. Muhammed b. Mustafa Konevi (ö.1195/1781), Hâşiyetü’l-Konevi ala tefsiri’l-Beyzavi, tahk.: Abdullah Mahmud Muhammed Ömer, Dâru’l- Kutubi’l-İslâmiyye, Beyrut 1422/2001.
- İzmirli, İsmail Hakkı, “İbn Sinâ Felsefesi: Şahsiyet ve Hususiyeti, Metod ve Sistemi”, Büyük Türk Filozof ve Tıp Üstâdı İbn Sinâ, Türk Tarih Kurumu Yay., İstanbul 1937.
- Kâtip Çelebî, Hacı Halîfe Mustafa b. Abdillah (ö.1067/1657), Keşfu’z-Zunûn an Esâmi’l-Kutub ve’l- Funûn, Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, Beyrut ts.
- Koca, Ferhat, İslam Hukuk Metodolojisinde Tahsis (Daraltıcı Yorum), İsam Yay., İstanbul 2011.
- el-Leknevî, Ebü'l-Hasenât Muhammed Abdülhayy b. Muhammed (ö.1304/1886), el-Ecvibetü’l-Fâzıle li’l-Es’ileti’l-Aşereti’l-Kâmile, tahk.: Abdülfettâh Ebû Ğudde, Beyrut 1994.
- Müslim b. el-Haccac, Ebu’l-Hüseyin el-Kuşeyri en-Nisaburi (ö.261/875), Sahih-i Müslim, Cem’iyyetü’l-Meknezi’l-İslâmî, 1421/2000.
- Nüveyhiz, Adil, Mu'cemü'l-müfessirîn min sadri'l-İslâm hatta'l-asri'l-hazır, Müessesetu Nuveyhizi's- Sekafiyye, Beyrut 1409/1988.
- Okumuş, Mesut, Kur’ân’ın Felsefi Okunuşu : İbn Sina Örneği, Araştırma Yay., İstanbul 2003.
- Şa’ban, Zekiyyuddin, Usûlu’l-Fıkhi’l-İslamî, Bingâzi ts.
- Şehristânî, el-Milel ve'n-Nihal, tahk.: Emir Ali Mehna-Ali Hasan Faur, Dârü'l-Ma'rife, Beyrut 1993.
- et-Turayhî, Muhammed Kazım, İbn Sinâ: bahs ve tahkik, Matbaatu’z-Zehrâ, Necef 1949.
- Zeccac, Ebû İshak İbrâhim b. es-Seri b. Sehl (ö.311/923), Meâni'l-Kur'an ve i'râbuhu, tahk.: Abdülcelil Abduh Şelebi, Âlemü'l-Kütüb, Beyrut 1408/1988.
- ez-Zemahşerî, Ebü'l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed (ö.538/1144), el-Keşşaf an hakaiki ğavamizi’t-tenzîl ve uyuni’l-ekavîl fî vucühi’t-te’vîl, tahk.: Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavviz, Mektebetü’l-Ubeykan, Riyad 1418/1998.
Bir Felsefî Tefsir Örneği Olarak Muhammed Hâdimî’nin İbn Sina’ya Ait İhlâs Sûresi Tefsirine Haşiyesi
Öz
Varlık, varlığın birliği ve Allah’ın zâtı konularına yer verilen İhlâs Suresi’ni tefsir edenlerden biri İbn Sînâ’dır. İbn Sînâ’nın İhlâs Suresi Tefsiri nasların felsefe ve mantık kurallarıyla yorumlandığı felsefî tefsirlerin başlıcalarındandır. Felsefe ve aklî ilimlerle Kur’an’ın nasıl anlaşılabileceğini gösterdiği gibi İslam felsefesinin teoriden pratiğe geçişinin sonuçlarını da ortaya koymaktadır. İhlâs Suresi Tefsiri’nde kullanılan felsefî kurgunun anlaşılabilmesi için çeşitli şerh ve haşiyeler yazılmıştır. Bunlardan en önemlisi, Ebu Said Muhammed Hâdimî’nin haşiyesidir. Risalesini bütüncül, delilli ve ilmî bir tarzda kaleme alan Hâdimî, her hangi bir görüşü ispat etme amacı gütmemiştir. Aynı şekilde eserin felsefî bir tefsir olduğunu göz önünde bulundurarak felsefe ve mantık kurallarının dışına çıkmamıştır. Bu kurallar doğrultusunda İbn Sînâ’ya katılmadığı görüşlerini de gerekçeleriyle birlikte açıklamıştır. Halen yazma olan bu haşiyenin, yöntemi, konuları, eleştirileri, farklılıkları ve kaynakları bu makalenin ortaya koymaya çalıştığı hususlardandır.
Anahtar Kelimeler
İbn Sînâ Hâdimî felsefî tefsir İhlâs Suresi varlık zat sudur mahiyyet tevhid.
Kaynakça
- Altıntaş, Hayrani, İbn Sinâ Metafiziği, Ankara Ünv. İlahiyat Fak. Yay., Ankara 1992.
- Alusî, Ebü's-Senâ Şehâbeddîn Mahmûd b. Abdullâh b. Mahmûd (ö.1270/1854), Ruhü'l-meani fî tefsiri'l-Kur'âni'l-azim ve's-seb’i'l-mesani, Dâru İhyai't-Türasi'l-Arabi, Beyrut ts.
- Akyol, Aygün, Şehristani’nin Filozoflarla Mücadelesi: Musaraatu’l-Felasife’ye Göre, Şehristani’nin Felsefi Görüşleri, Araştırma Yay., Ankara 2011.
- --------, Şehrezûrî Metafiziği, Araştırma Yay., Ankara 2011.
- Alper, Ömer Mahir, “İbn Sinâ”, DİA, İstanbul 1997.
- Aristoteles, Metafizik, çev.; Ahmet Arslan, Sosyal Yay., İstanbul 1996.
- Âsî, Hasan, et-Tefsirü'l-Kur'âni ve'l-Lugatü's-Sufiyye fî Felsefeti İbn Sina, Müessesetü'l-Câmiiyye, Beyrut 1983.
- Beğavî, Ebû Muhammed Muhyissünne Hüseyin b. Mesud (ö.516/1122), Tefsirü'l-Beğavî = Mealimü't- tenzil, tahk.: Muhammed Abdullah Nemr, Daru Taybe, Riyad 1993.
- Beyhâkî, Ebü'l-Hasan Zahirüddin Ali b. Zeyd b. Muhammed (ö.565/1169), Tarîhu Hukemâi’l-İslâm, tahk.: Muhammed Kürd Ali, Matbaatu’t-Terakkî, Dımaşk 1946.
- Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi-Tabakâtu’l-Müfessirîn, Bilmen Yay., İstanbul 1973.
- Carim, Ali, el-Belâğatü'l-vâzıha: el-beyan ve’l-meani ve’l-bedi’ li’l-medarisi’s-saneviyye, Dârü'l-İlmi’l- Hadîs, Kahire 1426/2005.
- Ebu's-Suud b. Muhammed el-İmadî el-İskilibî (ö.M.900-982), İrşadü'l-Akli's-Selim İlâ Mezaya'l- Kitabi'l-Kerim, tahk.: Abdulkadir Ahmed Ata, Mektebetü’r-Riyâdi’l-Hadîse, Riyad ts.
- Gazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed (ö.505/1111), Filozofların Tutarsızlığı/Tehafütü’l- Felasife, çev.: Mahmut Kaya, Hüseyin Sarıoğlu, Klasik Yay., İstanbul 2005.
- --------, el-Munkızu mine’d-dalal, çev.: Hilmi Göngör, İstanbul 1990.
- Görkaş, İrfan, Ebu Said Muhammed Hâdimî’de Bilgi Meselesi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2005.
- Gülden, Ali, Ebu Said Hâdimî ve Vahdet-i Vücud Anlayışı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anka- ra Ü. Sostal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1996.
- Izutsu, Toshihiko, İslam’da Varlık Düşüncesi, çev.: İbrahim Kalın, İnsan Yay., İstanbul ts.
- İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Galib el-Endelüsî (ö.541/1147), el-Muharrerü'l-veciz fî tefsiri'l-Kitâbi'l-azîz, tahk. Abdüsselam Abdüşşafi Muhammed, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Bey- rut 1413/1993.
- İbn Ebî Usaybia, Ebü'l-Abbas Muvaffakuddin Ahmed b. Kâsım (ö.668/1270), Uyunü'l-Enba' fî Taba- kati'l-Etıbba, tahk.: Nizar Rıza, Dârü'l-Mektebeti'l-Hayat, Beyrut, ts.
- İbn Rüşd (ö.595/1198), Felsefe din ilişkileri, çev.: Süleyman Uludağ, Dergah Yay., İstanbul 1985.Ebü'l- Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed İbn Hallikân (ö.681/1282), Vefâyâtu’l-A’yân, tahk.: İhsan Abbas, Dâru’s-Sadr, Beyrut, ts.
- İbn Salâh, Ebû Amr Takıyyüddin Osman b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî (ö.643/1245), Mukaddime, tahk.: Aişe Abdurrahman, Daru’l-Mearif, Kahire 1989.
- İbn Sinâ, Ebu Ali Hüseyin b. Abdullah b. Ali Belhi (ö.428/1037), İşaretler ve Tenbihler = el-İşarât ve’t- Tenbîhât, çev.: A. Durusoy, M. Macit, E. Demirli, Litera Yay., İstanbul 2005.
- --------, Kitâbu’ş-Şifâ/Metafizik I, çev.: Ekrem Demirli-Ömer Türker, Litera Yay., İstanbul 2004.
- --------, Kitâbu’ş-Şifâ/Metafizik II, çev.: Ekrem Demirli-Ömer Türker, Litera Yay., İstanbul 2005.
- --------, Kitabu’n-necat fi’l-hikmeti’l-mantîkiyyeti ve’t-tabiiyyeti ve’l-ilahiyyeti, tahk.: Muhyiddin Sabri el- Kürdî, Mısır 1357/1938.
- İlyasov, Reşad, “Osmanlı Düşüncesinde Tefsir: Muhammed Hâdimî’nin Çok Boyutlu Yorum Yön- temi”, Marife, Konya 2010, sayı: 10/3, s. 255.
- İsbir, Muhammed Saîd – Bilâl Cüneydî, eş-Şamil: mu’cem fî ulumi'l-lugati'l-Arabiyye ve mustalahatuha, Dârü'd-Da've, Beyrut 2004.
- İsferâyinî, Fahreddin Nîsâbûrî, Şerhu kitabi’n-necat li-İbn Sina : (kısmü’l-ilahiyyat), tahk.: Hamid Naci İsfahani, Encümen-i Asar ve Mefahir-i Ferhengi, Tahran 2004/1383.
- İsmail Efendi, Ebü'l-Müfedda İsamüddin İsmail b. Muhammed b. Mustafa Konevi (ö.1195/1781), Hâşiyetü’l-Konevi ala tefsiri’l-Beyzavi, tahk.: Abdullah Mahmud Muhammed Ömer, Dâru’l- Kutubi’l-İslâmiyye, Beyrut 1422/2001.
- İzmirli, İsmail Hakkı, “İbn Sinâ Felsefesi: Şahsiyet ve Hususiyeti, Metod ve Sistemi”, Büyük Türk Filozof ve Tıp Üstâdı İbn Sinâ, Türk Tarih Kurumu Yay., İstanbul 1937.
- Kâtip Çelebî, Hacı Halîfe Mustafa b. Abdillah (ö.1067/1657), Keşfu’z-Zunûn an Esâmi’l-Kutub ve’l- Funûn, Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, Beyrut ts.
- Koca, Ferhat, İslam Hukuk Metodolojisinde Tahsis (Daraltıcı Yorum), İsam Yay., İstanbul 2011.
- el-Leknevî, Ebü'l-Hasenât Muhammed Abdülhayy b. Muhammed (ö.1304/1886), el-Ecvibetü’l-Fâzıle li’l-Es’ileti’l-Aşereti’l-Kâmile, tahk.: Abdülfettâh Ebû Ğudde, Beyrut 1994.
- Müslim b. el-Haccac, Ebu’l-Hüseyin el-Kuşeyri en-Nisaburi (ö.261/875), Sahih-i Müslim, Cem’iyyetü’l-Meknezi’l-İslâmî, 1421/2000.
- Nüveyhiz, Adil, Mu'cemü'l-müfessirîn min sadri'l-İslâm hatta'l-asri'l-hazır, Müessesetu Nuveyhizi's- Sekafiyye, Beyrut 1409/1988.
- Okumuş, Mesut, Kur’ân’ın Felsefi Okunuşu : İbn Sina Örneği, Araştırma Yay., İstanbul 2003.
- Şa’ban, Zekiyyuddin, Usûlu’l-Fıkhi’l-İslamî, Bingâzi ts.
- Şehristânî, el-Milel ve'n-Nihal, tahk.: Emir Ali Mehna-Ali Hasan Faur, Dârü'l-Ma'rife, Beyrut 1993.
- et-Turayhî, Muhammed Kazım, İbn Sinâ: bahs ve tahkik, Matbaatu’z-Zehrâ, Necef 1949.
- Zeccac, Ebû İshak İbrâhim b. es-Seri b. Sehl (ö.311/923), Meâni'l-Kur'an ve i'râbuhu, tahk.: Abdülcelil Abduh Şelebi, Âlemü'l-Kütüb, Beyrut 1408/1988.
- ez-Zemahşerî, Ebü'l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed (ö.538/1144), el-Keşşaf an hakaiki ğavamizi’t-tenzîl ve uyuni’l-ekavîl fî vucühi’t-te’vîl, tahk.: Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavviz, Mektebetü’l-Ubeykan, Riyad 1418/1998.
Toplam 41 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2013 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2013 Cilt: 12 Sayı: 23 |
Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.
Hitit Üniversitesi Kuzey Kampüsü Çevre Yolu Bulvarı 19030 - ÇORUM-TÜRKİYE
00 (90) 364 219 1100 - ilafdergi@hitit.edu.tr