Araştırma Makalesi
BÜYÜK İSKENDER BAĞLAMINDA SAHTE ARİSTOTELESÇİLİĞİN ÂMİRÎ’NİN “ES-SA‘ÂDE VE’L-İS‘ÂD”INDAKİ YANSIMALARI
Öz
Âmirî, İslâm felsefesinin
karakteristik yaklaşımı olarak nakil-akıl yani İslâm ile felsefe arasında bir
uzlaşma olduğu görüşünü benimsemiştir. Bu uzlaşının gerçekleştirilmesi için
önce, insanlığın birikimi olan farklı görüşlerin kendi içinde bir bütünlüğe
kavuşturmak ve ardından bu yapının İslâm ile uyuştuğunu göstermek
gerekmektedir. Nitekim Âmirî’nin metafizikte el-Füsûl
ve ahlâk-siyasette ise es-Sa‘âde ve’l-is‘âd başlıklı eserleriyle İslâm ile felsefe arasında uzlaşı kurmaya çalıştığı görünmektedir. es-Sa‘âde ve’l-is‘âd; ahlâk ve
siyaset meseleleri bağlamında İslâm’ın temel kaynaklarından, İslâm tarihinden
ve filozoflarından olduğu kadar İran ve Yunan felsefesinden yapılan
alıntılardan oluşmaktadır.
Yaşadığı çağda ve coğrafyada
etkin olan dinler arasında karşılaştırma yaparak İslâm’ın en mükemmel olduğunu
ileri süren Âmirî’nin, ahlâk ve siyaset disiplinlerinde İslâm ile felsefe
arasında uzlaşı kurabilmesi için, Platoncu
idealist ile Fars-Hint kültürünün gerçekçi siyaset anlayışları arasında bir
bağdaştırma yapması gerekmektedir. Kanımızca filozof, -sahte olduğunu bilmeksizin-
sahte-Aristotelesçi Mektuplar’dan alıntı yapmak suretiyle bu uyumu
aramış; bunun ardından felsefî birikimin ahlâk ve siyaseti ile İslâm arasında
bir uzlaşı kurmanın önünü açmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Alper, Ömer Mahir, Akıl-Vahiy Felsefe-Din İlişkisi, Ayışığı Kitapları, İstanbul 2000.
- Âmirî, İ‘lâm bi-menâkıbi’l-İslâm, tah. Ahmed Abdülhamîd Gurâb, Dâru’l-Asâle, Riyad 1988.
- Âmirî, Kitâbü’l-Emed ‘ale’l-ebed, çev. Yakup Kara, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2013, s. 4, 6.
- Âmirî, Risâletü’l-Kavl fi’l-ibsâr ve’l-mubsar (Resâilü Ebi’l-Hasan el-Âmirî ve şezerâtühü’l-felsefiyye içinde), tah. Sehbân Halîfât, Menşûrâtü’l-Câmi‘ati’l-Ürdüniyye, Amman 1988.
- Âmirî, es-Sa‘âde ve’l-is‘âd, tah. Ahmed Abdülhalîm Atıyye, Dârü’s-Sekâfe, Kahire 1991.
- Aristoteles, Nikomakhos’a Etik, çev. Saffet Babür, Ayraç Yayınevi, Ankara 1997.
- Aristoteles (?), Kitâbü’s-Siyâse fî tedbîri’r-riyâse (el-Usûlü’l-Yûnâniyye li’n-nazariyyâti’s-siyâse fi’l-İslâm içinde), çev. Yûhannâ b. el-Bıtrîk, tah. Abdurrahmân Bedevî, Mektebetü’n-Nahdati’l-Mısriyye, Kahire 1954.
- Aristoteles (?), “Vasıyyetü Aristûtâlîs li’l-İskender” (el-Hikmetü’l-hâlide içinde), tah. Abdurrahmân Bedevî, Dârü’l-Endelüs, Beyrut trsz.
- Atıyye, Ahmed Abdülhalîm, “Dipnotlar” (es-Sa‘âde ve’l-is‘âd içinde), Dârü’s-Sekâfe, Kahire 1991.
- Atıyye, Ahmed Abdülhalîm, “Mukaddime” (es-Sa‘âde ve’l-is‘âd içinde), Dârü’s-Sekâfe, Kahire 1991 (s. 5-104).
- Aydınlı, Yaşar, “el-Îzâh fi’l-hayr el-mahz (Liber de Causis) ve Onun Tesirini Yansıtan Bir Grup Risâle”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 5, S. 5, Bursa 1993 (s. 189-217).
- Bedevî, Abdurrahmân, “Mukaddime” (el-Hikmetü’l-hâlide içinde), Dârü’l-Endelüs, Beyrut trsz. (s. 7-64).
- Daiber, Hans, “Siyaset Felsefesi” (İslâm Felsefesi Tarihi içinde), çev. Şamil Öçal - Hasan Tuncay Başoğlu, Açılım Kitap, 2. Basım, C. III, İstanbul 2011 (s. 73-122).
- Duhem, Pierre, Mesâdiru’l-felsefeti’l-‘Arabiyye, çev. Ebû Ya‘rab el-Merzûkî, Dâru’l-Fikr, Şam 2005.
- el-Endelüsî, Sâid, Tabakâtü’l-ümem, çev. Ramazan Şeşen, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2014, s. 76, 88.
- Fahrî, Mâcid, “Dipnotlar” (Kitâbü’n-Necât içinde), Dârü’l-Âfâkı’l-Cedîde, Beyrut 1985.
- Fahri, Macit, İslâm Felsefesi Tarihi, çev. Kasım Turhan, İklim Yayınları, 2. Basım, İstanbul 1992.
- Fârâbî, Aristo Felsefesi (Fârâbî’nin Üç Eseri içinde), çev. Hüseyin Atay, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları, Ankara 1974.
- Fârâbî, İlimlerin Sayımı, çev. Ahmet Arslan, Vadi Yayınları, Ankara 1999.
- Fârâbî, Kitâbü’l-Cem‘ beyne re’yeyi’l-hakîmeyn Eflâtûn ve Aristûtâlîs (Eflâtun ile Aristoteles’in Görüşlerinin Uzlaştırılması, Felsefe Metinleri içinde), çev. Mahmut Kaya, Klasik Yayınları, İstanbul 2003.
- Gazzâlî, el-Münkız mine’d-dalâl (Mecmû‘â resâ’ili’l-İmâmi’l-Gazzâlî içinde), Dârü’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, C. VII, Beyrut 1994, s. 44-45.
- Gurâb, Ahmed Abdülhamîd, “Mukaddime” (İ‘lâm bi-menâkıbi’l-İslâm içinde), Dâru’l-Asâle, Riyad 1988 (s. 7-64).
- el-Ğânimî, Sa‘îd, “Mukaddime” (Erbau resâ’il felsefiyye içinde), et-Tenvîr li’t-Tabâ‘a, Beyrut 2015 (s. 5-40).
- Halîfât, Sehbân, Resâilü Ebi’l-Hasan el-Âmirî ve şezerâtühü’l-felsefiyye, Menşûrâtü’l-Câmi‘ati’l-Ürdüniyye, Amman 1988.
- Işık, Hidayet, Âmirî’ye Göre İslâm ve Öteki Dinler, İz Yayıncılık, İstanbul 2006.
- İbn Rüşd, Telhîsu’s-siyâse li-Eflâtûn (Siyasete Dair Temel Bilgiler), çev. Muharrem Hilmi Özev, Bordo Siyah Klasik Yayınları, İstanbul 2006.
- İbn Rüşd, Telhîsu’s-siyâse li-Eflâtûn, İngilizceden Arapçaya çev. Hasan Mecîd el-Ubeydî ve Fâtıma Kâzım ez-Zehebî, Dârü’t-Talî‘a, Beyrut 1998.
- İbn Sînâ, Kitâbü’n-Necât, tah. Mâcid Fahrî, Dârü’l-Âfâkı’l-Cedîde, Beyrut 1985.
- Kara, Yakup, “Giriş” (Kitâbü’l-Emed ‘ale’l-ebed içinde), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2013 (IX-XL).
- Karlığa, H. Bekir, “İbn Rüşd”, DİA, C. XX, İstanbul 1999 (s. 257-288).
- Kaya, M. Cüneyt, “Âmirî Çalışmaları İçin Yeni Bir Kaynak el-Mecâlisü’s-seb‘ beyne’ş-Şeyh ve’l-Âmirî”, Nazariyat, C. I, S. 2, İstanbul 2015 (s. 1-33).
- Kaya, Mahmut, “Âmirî”, DİA, C. III, İstanbul 1991 (s. 68-72).
- Kaya, Mahmut, “Aristo”, DİA, C. III, İstanbul 1991 (s. 375-378).
- Kaya, Mahmut, “Dipnotlar” (Kindî Felsefî Risâleler içinde), Klasik Yayınları, İstanbul 2002.
- Kaya, Mahmut, Aristoteles ve Felsefesi, Ekin Yayınları, İstanbul 1983.
- Kindî, Risâle fî kemmiyyeti kütübi Aristûtâlîs (Aristoteles’in Kitaplarının Sayısı Üzerine, Kindî Felsefî Risâleler içinde), çev. Mahmut Kaya, Klasik Yayınları, İstanbul 2002.
- Küyel, Mübahat Türker, “Giriş” (Fârâbî’ye Atfedilen Küçük Bir Eser içinde), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1990 (s. 1-24).
- Mehdî, Muhsin, “Fihrisü esmâ’i kütübi Aristûtâlîs”, (Felsefetü Aristûtâlîs içinde), Dâr Mecelle Şi‘ir, Beyrut 1961 (s. 187-188).
- Mînovî, Müctebâ, “Mukaddime” (es-Sa‘âde ve’l-is‘âd içinde), University of Tehran Publications, Weisbaden 1957-8 (s. 1-5).
- Rowson, Everett K., “Âmirî” (İslâm Felsefesi Tarihi içinde), çev. Şamil Öçal - Hasan Tuncay Başoğlu, Açılım Kitap, 2. Basım, C. I, İstanbul 2011 (s. 259-265).
- Şehristânî, el-Milel ve’n-Nihal, çev. Mustafa Öz, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2015.
- Tevhîdî, el-Mukâbesât, tah. Hasan es-Sendûbî, Dâr Su‘âd es-Sabâh, 2. Baskı, Kuveyt 1992.
- Toktaş, Fatih, “Fârâbî ve Risâle fi’s-siyâse”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XXIX, İzmir 2009 (s. 175-216).
- Turhan, Kasım, Âmirî ve Felsefesi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 1992.
IMPACTS OF PSEUDO-ARISTOTELIAN ON AMIRI’S “ES-SA’ÂDE VE’L-IS’AD” IN THE CONTEXT OF ALEXANDER THE GREAT
Öz
Âmirî
adopted the view that there is a compatibility between naql and aql, in other
words between Islam and philosophy as the characteristics of Islamic
philosophy. To bring out this compatibility, firstly all the different views
derived from human existence need to be unified and then it has to be shown its
structure was in harmony with Islam. It seems that Âmirî tries to arrange a compatibility
between Islam and philosophy in his works al-Füsûl in metaphysics and al-Sa‘âde
wa’l-is‘âd in ethics and politics. al-Sa‘âde wa’l-is‘âd consists of quotations
derived from fundamental Islamic sources, Islamic history and Islamic
philosophers and also Persian and Greek philosophy in terms of ethical and
political issues. Âmirî, who points out that Islam is the only perfect religion
by comparing all religions existed in his time and geography, needs to arrange
a compatibility between political understandings of Platonist idealism and
realist political views of Persian-Hindu cultures in order to arrange the
compatibility between Islam and philosophy in ethics and politics. For us, the
philosopher sought the compatibility by quoting from pseudo Aristotelianist
treatises and then he paved the way for setting a compatibility between
philosophical background’s ethics and politics and Islamic understandings.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Alper, Ömer Mahir, Akıl-Vahiy Felsefe-Din İlişkisi, Ayışığı Kitapları, İstanbul 2000.
- Âmirî, İ‘lâm bi-menâkıbi’l-İslâm, tah. Ahmed Abdülhamîd Gurâb, Dâru’l-Asâle, Riyad 1988.
- Âmirî, Kitâbü’l-Emed ‘ale’l-ebed, çev. Yakup Kara, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2013, s. 4, 6.
- Âmirî, Risâletü’l-Kavl fi’l-ibsâr ve’l-mubsar (Resâilü Ebi’l-Hasan el-Âmirî ve şezerâtühü’l-felsefiyye içinde), tah. Sehbân Halîfât, Menşûrâtü’l-Câmi‘ati’l-Ürdüniyye, Amman 1988.
- Âmirî, es-Sa‘âde ve’l-is‘âd, tah. Ahmed Abdülhalîm Atıyye, Dârü’s-Sekâfe, Kahire 1991.
- Aristoteles, Nikomakhos’a Etik, çev. Saffet Babür, Ayraç Yayınevi, Ankara 1997.
- Aristoteles (?), Kitâbü’s-Siyâse fî tedbîri’r-riyâse (el-Usûlü’l-Yûnâniyye li’n-nazariyyâti’s-siyâse fi’l-İslâm içinde), çev. Yûhannâ b. el-Bıtrîk, tah. Abdurrahmân Bedevî, Mektebetü’n-Nahdati’l-Mısriyye, Kahire 1954.
- Aristoteles (?), “Vasıyyetü Aristûtâlîs li’l-İskender” (el-Hikmetü’l-hâlide içinde), tah. Abdurrahmân Bedevî, Dârü’l-Endelüs, Beyrut trsz.
- Atıyye, Ahmed Abdülhalîm, “Dipnotlar” (es-Sa‘âde ve’l-is‘âd içinde), Dârü’s-Sekâfe, Kahire 1991.
- Atıyye, Ahmed Abdülhalîm, “Mukaddime” (es-Sa‘âde ve’l-is‘âd içinde), Dârü’s-Sekâfe, Kahire 1991 (s. 5-104).
- Aydınlı, Yaşar, “el-Îzâh fi’l-hayr el-mahz (Liber de Causis) ve Onun Tesirini Yansıtan Bir Grup Risâle”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 5, S. 5, Bursa 1993 (s. 189-217).
- Bedevî, Abdurrahmân, “Mukaddime” (el-Hikmetü’l-hâlide içinde), Dârü’l-Endelüs, Beyrut trsz. (s. 7-64).
- Daiber, Hans, “Siyaset Felsefesi” (İslâm Felsefesi Tarihi içinde), çev. Şamil Öçal - Hasan Tuncay Başoğlu, Açılım Kitap, 2. Basım, C. III, İstanbul 2011 (s. 73-122).
- Duhem, Pierre, Mesâdiru’l-felsefeti’l-‘Arabiyye, çev. Ebû Ya‘rab el-Merzûkî, Dâru’l-Fikr, Şam 2005.
- el-Endelüsî, Sâid, Tabakâtü’l-ümem, çev. Ramazan Şeşen, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2014, s. 76, 88.
- Fahrî, Mâcid, “Dipnotlar” (Kitâbü’n-Necât içinde), Dârü’l-Âfâkı’l-Cedîde, Beyrut 1985.
- Fahri, Macit, İslâm Felsefesi Tarihi, çev. Kasım Turhan, İklim Yayınları, 2. Basım, İstanbul 1992.
- Fârâbî, Aristo Felsefesi (Fârâbî’nin Üç Eseri içinde), çev. Hüseyin Atay, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları, Ankara 1974.
- Fârâbî, İlimlerin Sayımı, çev. Ahmet Arslan, Vadi Yayınları, Ankara 1999.
- Fârâbî, Kitâbü’l-Cem‘ beyne re’yeyi’l-hakîmeyn Eflâtûn ve Aristûtâlîs (Eflâtun ile Aristoteles’in Görüşlerinin Uzlaştırılması, Felsefe Metinleri içinde), çev. Mahmut Kaya, Klasik Yayınları, İstanbul 2003.
- Gazzâlî, el-Münkız mine’d-dalâl (Mecmû‘â resâ’ili’l-İmâmi’l-Gazzâlî içinde), Dârü’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, C. VII, Beyrut 1994, s. 44-45.
- Gurâb, Ahmed Abdülhamîd, “Mukaddime” (İ‘lâm bi-menâkıbi’l-İslâm içinde), Dâru’l-Asâle, Riyad 1988 (s. 7-64).
- el-Ğânimî, Sa‘îd, “Mukaddime” (Erbau resâ’il felsefiyye içinde), et-Tenvîr li’t-Tabâ‘a, Beyrut 2015 (s. 5-40).
- Halîfât, Sehbân, Resâilü Ebi’l-Hasan el-Âmirî ve şezerâtühü’l-felsefiyye, Menşûrâtü’l-Câmi‘ati’l-Ürdüniyye, Amman 1988.
- Işık, Hidayet, Âmirî’ye Göre İslâm ve Öteki Dinler, İz Yayıncılık, İstanbul 2006.
- İbn Rüşd, Telhîsu’s-siyâse li-Eflâtûn (Siyasete Dair Temel Bilgiler), çev. Muharrem Hilmi Özev, Bordo Siyah Klasik Yayınları, İstanbul 2006.
- İbn Rüşd, Telhîsu’s-siyâse li-Eflâtûn, İngilizceden Arapçaya çev. Hasan Mecîd el-Ubeydî ve Fâtıma Kâzım ez-Zehebî, Dârü’t-Talî‘a, Beyrut 1998.
- İbn Sînâ, Kitâbü’n-Necât, tah. Mâcid Fahrî, Dârü’l-Âfâkı’l-Cedîde, Beyrut 1985.
- Kara, Yakup, “Giriş” (Kitâbü’l-Emed ‘ale’l-ebed içinde), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2013 (IX-XL).
- Karlığa, H. Bekir, “İbn Rüşd”, DİA, C. XX, İstanbul 1999 (s. 257-288).
- Kaya, M. Cüneyt, “Âmirî Çalışmaları İçin Yeni Bir Kaynak el-Mecâlisü’s-seb‘ beyne’ş-Şeyh ve’l-Âmirî”, Nazariyat, C. I, S. 2, İstanbul 2015 (s. 1-33).
- Kaya, Mahmut, “Âmirî”, DİA, C. III, İstanbul 1991 (s. 68-72).
- Kaya, Mahmut, “Aristo”, DİA, C. III, İstanbul 1991 (s. 375-378).
- Kaya, Mahmut, “Dipnotlar” (Kindî Felsefî Risâleler içinde), Klasik Yayınları, İstanbul 2002.
- Kaya, Mahmut, Aristoteles ve Felsefesi, Ekin Yayınları, İstanbul 1983.
- Kindî, Risâle fî kemmiyyeti kütübi Aristûtâlîs (Aristoteles’in Kitaplarının Sayısı Üzerine, Kindî Felsefî Risâleler içinde), çev. Mahmut Kaya, Klasik Yayınları, İstanbul 2002.
- Küyel, Mübahat Türker, “Giriş” (Fârâbî’ye Atfedilen Küçük Bir Eser içinde), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1990 (s. 1-24).
- Mehdî, Muhsin, “Fihrisü esmâ’i kütübi Aristûtâlîs”, (Felsefetü Aristûtâlîs içinde), Dâr Mecelle Şi‘ir, Beyrut 1961 (s. 187-188).
- Mînovî, Müctebâ, “Mukaddime” (es-Sa‘âde ve’l-is‘âd içinde), University of Tehran Publications, Weisbaden 1957-8 (s. 1-5).
- Rowson, Everett K., “Âmirî” (İslâm Felsefesi Tarihi içinde), çev. Şamil Öçal - Hasan Tuncay Başoğlu, Açılım Kitap, 2. Basım, C. I, İstanbul 2011 (s. 259-265).
- Şehristânî, el-Milel ve’n-Nihal, çev. Mustafa Öz, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2015.
- Tevhîdî, el-Mukâbesât, tah. Hasan es-Sendûbî, Dâr Su‘âd es-Sabâh, 2. Baskı, Kuveyt 1992.
- Toktaş, Fatih, “Fârâbî ve Risâle fi’s-siyâse”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XXIX, İzmir 2009 (s. 175-216).
- Turhan, Kasım, Âmirî ve Felsefesi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 1992.
Toplam 44 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Bölüm | Makaleler |
|---|---|
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 28 Aralık 2016 |
| Gönderilme Tarihi | 16 Kasım 2016 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2016 Sayı: 44 |
Cited By