Öz
Gayb; “duyu organlarıyla bilinemeyen, müşahede edilemeyen, akıl yoluyla hakkında bilgi edinilemeyen varlık alanı” diye tarif edilebilir. Gayb konusu, İslam İlimlerinde genellikle bilgi alanı ve problemi olarak ele alınmış ve özellikle Kelam ve Tasavvuf ilimlerinin ele aldığı önemli konulardan biri olmuştur. Kur’an’da Gayb konusunun merkezinde “Mugayyebat-ı Hams” (beş bilinmeyen şey) olarak bilinen ve Lokman Suresinin 34. ayetinde geçen beş unsur yer almaktadır. Allah’tan başka kimsenin bilemeyeceği bu beş unsur kısaca şunlardır: Kıyametin vakti hakkındaki bilgi, yağmurun ne zaman ve nereye yağdırılacağı bilgisi, rahimlerde olanın bilgisi, kişinin yarın ne kazanacağını bilmemesi ve son olarak kişinin nerede öleceğini bilemeyeceği bilgisi” olarak ayeti kerimede yer almaktadır. (Lokman, 34).
Kemalpaşazâde (ö. 940/1534) gayb konusunu Tefsir’inde ilgili ayetleri yorumlarken ele aldığı gibi bu konuda bağımsız risaleler de yazmıştır. Gayb konusunda Risale fi’l-Muğayyebat-i Hams ve Risale fi Tahkiki’l-gayb adıyla iki müstakil risalesi mevcuttur. Biz bu çalışmamızda müellifimizin Tefsîru İbn Kemâl Pâşâ isimli tefsirine ve bu çalışmalarına başvurarak muğayyebat-ı hams konusuna yaklaşımını, görüşlerini ve yorumlarını tespit etmeye ve değerlendirmeye çalışacağız.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abdülbakî, Muhammed Fuad. el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kurʾâni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2001.
- Ağbal, Davut. “Nüzûl Ortamındaki Tarihî Veriler Işığında Lokman Sûresi 34. Âyet ve Mugayyebât-ı Hamseye Farklı Bir Yaklaşım”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 7/1 (Nisan/2023), 168-195. https://doi.org/10.31121/tader.1232821
- Akay, Hasan. İslami Terimler Sözlüğü. İstanbul: İşaret Yayınları, 2005.
- Albayrak, Halis. Kur’ân’da İnsan-Gayb İlişkisi. ed. A. Ali Ural. İstanbul: Şule Yayınları, 1993.
- Apak, Adem. Kur’an’ın Geliş Ortamında Arap Toplumu (Sosyal, Kültürel ve İktisadî Hayat). İstanbul: Kuramer, 2020.
- Başoğlu Tuncay. (ed.). Temel İslam Ansiklopedisi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2020.
- Beydâvî. Muhtasar Beydâvî Tefsiri (Envaru’t-Tenzil ve Esraru’t-Te’vil). çev. Şadi Eren İstanbul: Selsebil Yayınları, 2011.
- Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullāh b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Beyrut: Dâru Sâdır, 2004.
- Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil. Sahîhu’l-Buharî. Riyad: Beytü’l-Efkari’d-Devliyye, 1998.
- Cevzî, Ebü'l-Ferac Cemâlüddin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Zâdü'l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. Beyrut: el-Mektebü'l-İslâmî, 1987.
- Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerif. et-Ta‘rîfât. thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî Kahire: Dâru’l-Fudeyle, ts.
- Çağrıcı, Mustafa. “Gıybet” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 13. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
- Çelebi, İlyas. “Gayb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 13. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
- Çelebi, İlyas. İslâm İnancında Gayp Problemi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Yayınları, 1996.
- Demir, Halis - Kemal Çatılı. “İbn Kemal Üzerine Yapılmış İlmi Çalışmalar”, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (Haziran 2019).
- Demirbaş, Servet. “Kemalpaşazâde Şemseddîn Ahmed’in Tefsirinde Dilbilimsel Yaklaşımları-Fâtiha Sûresi Örneği-” Kelmalpaşazâde Felsefe- Din- Edebiyat Araştırmaları II. ed. Murat Demirkol vd. Ankara: Fecr Yayınları, 2022.
- Demirbaş, Servet. “Kur’an-ı Kerim’de Müstesnâ Munkatı‘ Üslûbu ve Meâllere Yansıması”. Amasya İlahiyat Dergisi – Amasya Theology Journal, Haziran / June 2021.
- Demirbaş, Servet. Osmanlı Tefsir Geleneğinde Konulu Tefsir - el-Midhatü’l-kübrâ Örneği-, (Ankara: Fecr Yayınları, 2023.
- Dinç, Ömer. “Osmanlı Tefsir Geleneği Çerçevesinde İbn Kemal Paşa’nın Gayb Ayetleri Hakkındaki Yorumları -Risâle fî Tahkîki’l-Gayb Özelinde Bir İnceleme”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 5/1 (Nisan/April 2021), 426-461. https://doi.org/ 10.31121/tader.863624
- Ebü’l-Ferec, İbnü’l-Cevzî, “Gayb”. Nüzhetü’l-Ayüni’n-Nevâzır. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1421/2000.
- el-İsfehanî, Rağıb. Müfredât / Kur’an Kavramları Sözlüğü. çev. Abdulbaki Güneş / Mehmet Yolcu. İstanbul, Çıra Yayınları 3.Baskı, 2012.
- Elmalılı. Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. Ankara: Akçağ Yayınları, 1992.
- Ertürk, Mustafa. Metin Tenkidi Prensipleri Açısından. Sahih-i Buhari'deki Bazı Fiten Hadislerinin Değerlendirilmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi 1995.
- Ezheri, Ebu Mansûr Muhammed. Tezhîbü’l-lüga. nşr. Abdulazim Mahmud, Kahire: ed-Dâru’l-Mısriyye, ts.
- Feyzü’l-Furkan: Kur’an- Kerim ve Açıklamalı Meali. çev. Hasan Tahsin Feyizli. İstanbul: Server İletişim, 2007.
- Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakub. Kâmusu'l-Muhit. Dimeşk: Müessesetü’l-Risale, 1998.
- Gülverdi, Selim. “Mâtürîdî’nin Gayb Meselesine Bakış”. Batman Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Hakemli Dergisi 3/2 (2019.
- Hatiboğlu, Said. “Kur’an ve Sünnet Işığında Hz. Peygamber’in Gayba Muttali Olması Meselesi”. Kur’an ve Tefsir Araştırmaları-V (İslam Düşüncesinde Gayb Problemi-I) Tartışmalı İlmî Toplantı. ed. Bedrettin Çetiner. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2003.
- İbn Faris, Ebü'l-Hüseyn Ahmed. Mu‘cemü mekâyısi’l-lüga. nşr. Abdusselam Muhammed Harun Beyrut: Daru'l-Cîl, 1991.
- İbn Kemâl Pâşâ. “Risâle fî Tahkîki’l-Gayb”. Mecmûu‘ resâili’l-allâme İbn Kemâl Pâşâ. thk. Mahir Edip Habbuş vd. 8 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Lübâb, 2018.
- İbn Kemâl Pâşâ. Mecmûu‘ resâili’l-allâme İbn Kemâl Pâşâ. thk. Mahir Edip Habbuş vd. İstanbul: Dâru’l-Lübâb, 2018.
- İbn Kemâl Pâşâ. Tefsîru İbn Kemâl Pâşâ. thk. Mahir Edip Habbuş. İstanbul: el-Mektebetü’l-İrşâd, 2018.
- İbn. Manzûr, Cemalüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1991.
- Kurtubî. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
- Levent, Ethem. “Kur’an-ı Kerim’de Gayb Bilgisi-I”. Diyanet İlmi Dergi [Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi] 13/1 (1974), 17-18;
- Mâturîdî, Ebû Mansur. Te’vilatü’l- Kur’an Tercümesi I-XVII. çev. Bekir Topaloğlu İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
- Mâturîdî. Ebû Mansûr Muhammed. Te’vilâtü Ehli’s-Sunne. tah. Mecdi Basellum, Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 2005.
- Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük İstanbul, Dağarcık Yayınları, 1995.
- Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmi’u’ṣ-Sahîh. ter. Ahmed Davudoğlu. İstanbul: Rıhle Yayınları 2017.
- Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. Riyad: Dârü’s-Selâm, 1999.
- Özgen, Emine. “Gayb Penceresinden Mugayyebât-ı Hamseye Yaklaşım”. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek lisans Tezi, 2022.
- Polat, Fethi Ahmet. Kuran Ayetleri Işığında Gayb Bilgisi ve Mugayyebatı Hams (Beş Bilinmeyen). Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmî Mecmuası 1/2 (2004).
- Râzî, Fahreddin. Tefsir-i Kebîr / Mefâtîhu’l-Gayb. Çev. Suat Yıldırım, Lütfullah Cebeci / Sadık Kılıç / Sadık Doğru. İstanbul: Huzur Yayınları, 2002.
- Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir. Câmiu’l-Beyân An Te’vîli Âyi’l-Kur’ân / Taberî Tefsiri, çev. Kerim Aytekin / Hasan Karakaya. İstanbul: Hisar Yayınları, 1996.
- Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmiʿu’ṣ-Sahîh, çev. Molla Mehmedoğlu Osman Zeki. İstanbul: Yunus Emre Yayınları, 1982.
- Topaloğlu, Bekir/ Çelebi, İlyas. Kelam Terimleri Sözlüğü. Ankara: İSAM Yayınları 2009.
- Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an Haka’ikı Gavâmizi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekavîl fî Vücûhi’t-Te’vîl, çeviri: Ahmet Alim / Nedim Yılmaz /Mehmet Erdoğan vd. İstanbul: TYEKB Yayınları 2018.
Öz
Unseen; It can be described as "the area of existence that cannot be known or observed by the sense organs and cannot be informed about by the mind." The issue of the unseen has generally been addressed as a field and problem of knowledge in Islamic Sciences, and has become one of the important issues addressed especially in the sciences of Kalam and Sufism. At the center of the subject of the Unseen in the Qur’an are the five elements known as "Mugayyebat-ı Hamse" (five unknown things) mentioned in the 34th verse of Surah Luqman. These five elements that no one other than Allah can know exactly are briefly as follows: Knowledge about the time of the Judgment, knowledge of when and where the rain will fall, knowledge of what is in the wombs, not knowing what a person will earn tomorrow, and lastly, the knowledge that a person will not know where he will die. (Luqman, 34). Kemalpaşazâde (d. 940/1534) not only discussed the issue of the unseen while interpreting the relevant verses in his Tafsir, but also wrote independent treatises on this subject. He has two independent treatises on the subject of the unseen, named "Risalatun fi'l-Mughayyabat-i Khams" and "Risale fi Tahkiki'l-Ghayb". In this study, we will try to identify and evaluate our author's approach, opinion and comments on the subject of Muğayyebat-ı Hams by referring to his Tafsir and these works.
Anahtar Kelimeler
Tafsir Kemalpaşazade Ghayb/Unseen Muğayyebat-ı Hams Doomsday Death
Kaynakça
- Abdülbakî, Muhammed Fuad. el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kurʾâni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2001.
- Ağbal, Davut. “Nüzûl Ortamındaki Tarihî Veriler Işığında Lokman Sûresi 34. Âyet ve Mugayyebât-ı Hamseye Farklı Bir Yaklaşım”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 7/1 (Nisan/2023), 168-195. https://doi.org/10.31121/tader.1232821
- Akay, Hasan. İslami Terimler Sözlüğü. İstanbul: İşaret Yayınları, 2005.
- Albayrak, Halis. Kur’ân’da İnsan-Gayb İlişkisi. ed. A. Ali Ural. İstanbul: Şule Yayınları, 1993.
- Apak, Adem. Kur’an’ın Geliş Ortamında Arap Toplumu (Sosyal, Kültürel ve İktisadî Hayat). İstanbul: Kuramer, 2020.
- Başoğlu Tuncay. (ed.). Temel İslam Ansiklopedisi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2020.
- Beydâvî. Muhtasar Beydâvî Tefsiri (Envaru’t-Tenzil ve Esraru’t-Te’vil). çev. Şadi Eren İstanbul: Selsebil Yayınları, 2011.
- Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullāh b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Beyrut: Dâru Sâdır, 2004.
- Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil. Sahîhu’l-Buharî. Riyad: Beytü’l-Efkari’d-Devliyye, 1998.
- Cevzî, Ebü'l-Ferac Cemâlüddin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Zâdü'l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. Beyrut: el-Mektebü'l-İslâmî, 1987.
- Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerif. et-Ta‘rîfât. thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî Kahire: Dâru’l-Fudeyle, ts.
- Çağrıcı, Mustafa. “Gıybet” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 13. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
- Çelebi, İlyas. “Gayb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 13. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
- Çelebi, İlyas. İslâm İnancında Gayp Problemi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Yayınları, 1996.
- Demir, Halis - Kemal Çatılı. “İbn Kemal Üzerine Yapılmış İlmi Çalışmalar”, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (Haziran 2019).
- Demirbaş, Servet. “Kemalpaşazâde Şemseddîn Ahmed’in Tefsirinde Dilbilimsel Yaklaşımları-Fâtiha Sûresi Örneği-” Kelmalpaşazâde Felsefe- Din- Edebiyat Araştırmaları II. ed. Murat Demirkol vd. Ankara: Fecr Yayınları, 2022.
- Demirbaş, Servet. “Kur’an-ı Kerim’de Müstesnâ Munkatı‘ Üslûbu ve Meâllere Yansıması”. Amasya İlahiyat Dergisi – Amasya Theology Journal, Haziran / June 2021.
- Demirbaş, Servet. Osmanlı Tefsir Geleneğinde Konulu Tefsir - el-Midhatü’l-kübrâ Örneği-, (Ankara: Fecr Yayınları, 2023.
- Dinç, Ömer. “Osmanlı Tefsir Geleneği Çerçevesinde İbn Kemal Paşa’nın Gayb Ayetleri Hakkındaki Yorumları -Risâle fî Tahkîki’l-Gayb Özelinde Bir İnceleme”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 5/1 (Nisan/April 2021), 426-461. https://doi.org/ 10.31121/tader.863624
- Ebü’l-Ferec, İbnü’l-Cevzî, “Gayb”. Nüzhetü’l-Ayüni’n-Nevâzır. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1421/2000.
- el-İsfehanî, Rağıb. Müfredât / Kur’an Kavramları Sözlüğü. çev. Abdulbaki Güneş / Mehmet Yolcu. İstanbul, Çıra Yayınları 3.Baskı, 2012.
- Elmalılı. Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. Ankara: Akçağ Yayınları, 1992.
- Ertürk, Mustafa. Metin Tenkidi Prensipleri Açısından. Sahih-i Buhari'deki Bazı Fiten Hadislerinin Değerlendirilmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi 1995.
- Ezheri, Ebu Mansûr Muhammed. Tezhîbü’l-lüga. nşr. Abdulazim Mahmud, Kahire: ed-Dâru’l-Mısriyye, ts.
- Feyzü’l-Furkan: Kur’an- Kerim ve Açıklamalı Meali. çev. Hasan Tahsin Feyizli. İstanbul: Server İletişim, 2007.
- Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakub. Kâmusu'l-Muhit. Dimeşk: Müessesetü’l-Risale, 1998.
- Gülverdi, Selim. “Mâtürîdî’nin Gayb Meselesine Bakış”. Batman Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Hakemli Dergisi 3/2 (2019.
- Hatiboğlu, Said. “Kur’an ve Sünnet Işığında Hz. Peygamber’in Gayba Muttali Olması Meselesi”. Kur’an ve Tefsir Araştırmaları-V (İslam Düşüncesinde Gayb Problemi-I) Tartışmalı İlmî Toplantı. ed. Bedrettin Çetiner. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2003.
- İbn Faris, Ebü'l-Hüseyn Ahmed. Mu‘cemü mekâyısi’l-lüga. nşr. Abdusselam Muhammed Harun Beyrut: Daru'l-Cîl, 1991.
- İbn Kemâl Pâşâ. “Risâle fî Tahkîki’l-Gayb”. Mecmûu‘ resâili’l-allâme İbn Kemâl Pâşâ. thk. Mahir Edip Habbuş vd. 8 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Lübâb, 2018.
- İbn Kemâl Pâşâ. Mecmûu‘ resâili’l-allâme İbn Kemâl Pâşâ. thk. Mahir Edip Habbuş vd. İstanbul: Dâru’l-Lübâb, 2018.
- İbn Kemâl Pâşâ. Tefsîru İbn Kemâl Pâşâ. thk. Mahir Edip Habbuş. İstanbul: el-Mektebetü’l-İrşâd, 2018.
- İbn. Manzûr, Cemalüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1991.
- Kurtubî. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
- Levent, Ethem. “Kur’an-ı Kerim’de Gayb Bilgisi-I”. Diyanet İlmi Dergi [Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi] 13/1 (1974), 17-18;
- Mâturîdî, Ebû Mansur. Te’vilatü’l- Kur’an Tercümesi I-XVII. çev. Bekir Topaloğlu İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
- Mâturîdî. Ebû Mansûr Muhammed. Te’vilâtü Ehli’s-Sunne. tah. Mecdi Basellum, Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 2005.
- Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük İstanbul, Dağarcık Yayınları, 1995.
- Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmi’u’ṣ-Sahîh. ter. Ahmed Davudoğlu. İstanbul: Rıhle Yayınları 2017.
- Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. Riyad: Dârü’s-Selâm, 1999.
- Özgen, Emine. “Gayb Penceresinden Mugayyebât-ı Hamseye Yaklaşım”. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek lisans Tezi, 2022.
- Polat, Fethi Ahmet. Kuran Ayetleri Işığında Gayb Bilgisi ve Mugayyebatı Hams (Beş Bilinmeyen). Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmî Mecmuası 1/2 (2004).
- Râzî, Fahreddin. Tefsir-i Kebîr / Mefâtîhu’l-Gayb. Çev. Suat Yıldırım, Lütfullah Cebeci / Sadık Kılıç / Sadık Doğru. İstanbul: Huzur Yayınları, 2002.
- Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir. Câmiu’l-Beyân An Te’vîli Âyi’l-Kur’ân / Taberî Tefsiri, çev. Kerim Aytekin / Hasan Karakaya. İstanbul: Hisar Yayınları, 1996.
- Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmiʿu’ṣ-Sahîh, çev. Molla Mehmedoğlu Osman Zeki. İstanbul: Yunus Emre Yayınları, 1982.
- Topaloğlu, Bekir/ Çelebi, İlyas. Kelam Terimleri Sözlüğü. Ankara: İSAM Yayınları 2009.
- Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an Haka’ikı Gavâmizi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekavîl fî Vücûhi’t-Te’vîl, çeviri: Ahmet Alim / Nedim Yılmaz /Mehmet Erdoğan vd. İstanbul: TYEKB Yayınları 2018.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Tefsir |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 20 Mart 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 31 Ocak 2024 |
| Kabul Tarihi | 9 Mart 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 Sayı: 8 |
Danisname Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.