Öz
In Islamic sciences, the source of knowledge is an extremely important issue, and therewithal, it is a legal issue with earthly and otherworldly consequences. Today’s plagiarism studies reveal that this issue still maintains its importance. This situation is essentially a requirement of respect for the efforts put in by scientists. When it comes to the interpretation of the Qur’ān, expressing who the information belongs to is one of the issues that have been emphasized sensitively for a long time. When we look at the hadith, fiqh, kalam and Islamic history works along with the first tafsīr sources, it is seen that commentators, muhaddis, jurists, mutakallimūn and historians gave special importance to this subject and recorded the information in their works together with its document/sanad. In fact, in the early periods, interpretations based on personal opinions were not tolerated, and for this reason, the works of the first commentators generally consisted of narrations from companions and followers. Although it became a tradition to convey information with a document/sanad in the early second century after Hijrah, Muqātil b. Sulaymān did not indicate the source of the information he mostly used in his commentary. On the other hand, in the tafsīr of Mujāhid b. Jabr compiled by his students, the information was given together with its document/sanad using hadiths and the opinions of the companions. In this study, the works of Mujāhid b. Jabr and Muqātil b. Sulaymān’s works will be discussed in terms of sources, specifically Tabarī.
Anahtar Kelimeler
Tafsîr Qur’ân Commentary. Mujāhid b. Jabr Muqātil b. Sulaymān
Kaynakça
- A‘zamî, Muhammed Mustafa. Hadis Metodolojisi ve Edebiyatı. çev. Recep Çetintaş. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
- Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsîri. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988.
- Beyzâvî, Nâsıruddîn Ebû Sa‘îd ‘Abdullâh b. ‘Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî. Envâru’t-tenzîl. thk. Muhammed ‘Abdurrahmân el-Maraşlı. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1418.
- Binol, Ali. Kur’ân-ı Kerîm’in Îcâzı. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2022.
- Cevherî, Ebû Nasr İsmâ‘îl b. Hammâd el-Fârâbî. es-Sıhâh tâcü’l-luğa ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. thk. Ahmed ‘Abdulğafûr ‘Attâr. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1987.
- Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as. Sünen. İstanbul: Dâru Sahnûn - Çağrı Yayınları, 1992.
- Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. Kâmûsu’l-muhît. thk. Mektebetü Tahkîki’t-Türâs fî Müesseseti’r-Risâle. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
- Halîl b. Ahmed, Ebû ‘Abdirrahmân ‘Amr b. Temîm el-Ferâhîdî. Kitâbu’l-‘ayn. thk. ‘Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
- İbn ‘Atiyye, Ebû Muhammed ‘Abdülhak b. Gâlib b. ‘Abdirrahmân. el-Muharreru’l-vecîz. thk. ‘Abdusselâm ‘Abduşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1422.
- İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Düreyd el-Ezdî el-Basrî. Cemheratu’l-luğa. thk. Remzî Munîr Beʿalbekî. Beyrut: Dâru’l-ʿİlmi li’l-Melâyîn, 1987.
- İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed ‘Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. Arabistan: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1419.
- İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Hemedânî. Mu‘cemu mekâyîsi’l-luğa. thk. ‘Abdusselâm Muhammed Hârûn. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1979.
- İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. ‘Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânu’l-‘Arab. thk. ‘Abdullâh ‘Aliyyu’l-Kebîr vd. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, ts.
- İbn Sîde, Ebu’l-Hasen ‘Alî b. İsmâ‘îl ed-Darîr el-Mürsî. el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-a‘zam. thk. ‘Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2000.
- İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddîn Ebü’l-Ferec ‘Abdurrahmân b. ‘Alî b. Muhammed. Zâdü’l-mesîr. thk. ‘Abdurrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1422.
- Kaplan, Abdurrahim. “Klasik Ve Çağdaş Tefsirlerde Yahudilerin Maymuna Çevrildikleri ile İlgili İfadelerin Yorumlanması”. Atlas Journal 7/41 (2021), 1868-1880.
- Küçük, Raşit. “İsnad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/154-159. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
- Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Teʾvîlâtu’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Vanlıoğlu. Murâcaa‘. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005-2010. Mâverdî, Ebu’l-Hasen ‘Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-‘uyûn. thk. es-Seyyid b. ‘Abdülmaksûd b. ‘Abdurrahîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2012.
- Mukâtil b. Süleymân, Ebu’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Ahmed Ferîd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
- Mücâhid b. Cebr, Ebu’l-Haccâc el-Mekkî el-Mahzûmî. Tefsîru Mücâhid. thk. Muhammed ‘Abdusselâm Ebu’n-Nîl. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-İslâmî, 1989.
- Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları - Dâru Sahnûn, 1992.
- Râzî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. ‘Ömer Fahruddîn. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1420.
- Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân ‘an tefsîri’l-Kurʾân. thk. Ebî Muhammed b. ‘Âşûr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2002.
- Sâhib b. ‘Abbâd, Ebu’l-Kâsım İsmâ‘îl b. el-‘Abbâs et-Tâlekânî. el-Muḥît fi’l-luğa. thk. eş-Şeyh Muhammed Hasan Âlî Yâsîn. Beyrut: ‘Âlemu’l-Kütüb, 1994.
- Şimşek, M. Sait. Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri. İstanbul: Beyan Yayınları, 2012.
- Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu‘l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Sıdkı Cemîl el-‘Attâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2001.
- Tirmizî, Ebû ‘Îsâ Muhammed b. ‘Îsâ b. Sevre. Sünen. İstanbul: Dâru Sahnûn - Çağrı Yayınları, 1992.
- Tözluyurt, Mehmet. “Mukâtil b. Süleymân’ın Zeydî Ve Mürciî Oluşu Meselesi”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Bozifder) 14/14 (Aralık 2018), 275-299.
- Yılmaz, Orhan. “Mukâtil b. Süleymân’ın Hadis Anlayışı”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Bozifder), 14/14 (Aralık 2018), 335-361.
- Zebîdî, Ebu’l-‘Abbâs Zeynüddîn (Şihâbüddîn) Ahmed b. Ahmed b. ‘Abdillatîf eş-Şercî. Tâcu’l-‘arûs. thk. ‘Abdussettâr Ahmed Ferrâc vd., Kuveyt: Matba‘atu Hukûmeti’l-Kuveyt, 1965.
- Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî. Me‘âni’l-Kur’ân ve ‘irâbihî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
- Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. ‘Ömer b. Muhammed. Esâsü’l-belâğa. thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûnu’s-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1998.
Öz
İslâm ilimlerinde bilginin kaynağı son derece önemlidir. Öyle ki konu, dünyevî ve uhrevî sonuçları olan hukukî bir meseledir. Günümüzde intihal konusunda yapılan çalışmalar bu konunun önemini hala koruduğunu ortaya koymaktadır. Bu durum, özünde ilim adamının ortaya koyduğu emeğe gösterilen saygının bir gereğidir. Kur’ân’ın yorumlanması söz konusu olduğunda bilginin kime ait olduğunun ifade edilmesi öteden beri üzerinde hassasiyetle durulan konuların başında gelmektedir. İlk tefsîr kaynaklarıyla beraber hadîs, fıkıh, kelâm, İslâm tarihi eserlerine bakıldığında müfessir, muhaddis, fıkıhçı, kelâmcı ve tarihçilerin bu konuya özel bir önem verdikleri ve bilgiyi senediyle birlikte eserlerine kaydettikleri görülmektedir. Hatta ilk dönemlerde şahsî görüşlere dayanarak yapılan tefsirler hoş görülmemiş bu sebeple ilk müfessirlerin eserleri genel olarak sahâbe ve tâbi‘înden gelen rivâyetlerden oluşmuştur. Hicrî ikinci asrın başlarında bilginin senedle beraber aktarılması bir gelenek haline gelmesine rağmen Mukâtil b. Süleymân, tefsîrinde çoğunlukla kullandığı bilginin kaynağına işaret etmemiştir. Buna karşın öğrencileri tarafından derlenen Mücâhid b. Cebr’in tefsîrinde bilgi, hadîsler ve sahâbe görüşleri kullanılarak senediyle beraber verilmiştir. Bu çalışmada Mücâhid b. Cebr ve Mukâtil b. Süleymân’ın eserleri Taberî özelinde kaynak açısından ele alınacaktır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- A‘zamî, Muhammed Mustafa. Hadis Metodolojisi ve Edebiyatı. çev. Recep Çetintaş. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
- Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsîri. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988.
- Beyzâvî, Nâsıruddîn Ebû Sa‘îd ‘Abdullâh b. ‘Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî. Envâru’t-tenzîl. thk. Muhammed ‘Abdurrahmân el-Maraşlı. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1418.
- Binol, Ali. Kur’ân-ı Kerîm’in Îcâzı. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2022.
- Cevherî, Ebû Nasr İsmâ‘îl b. Hammâd el-Fârâbî. es-Sıhâh tâcü’l-luğa ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. thk. Ahmed ‘Abdulğafûr ‘Attâr. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1987.
- Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as. Sünen. İstanbul: Dâru Sahnûn - Çağrı Yayınları, 1992.
- Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. Kâmûsu’l-muhît. thk. Mektebetü Tahkîki’t-Türâs fî Müesseseti’r-Risâle. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
- Halîl b. Ahmed, Ebû ‘Abdirrahmân ‘Amr b. Temîm el-Ferâhîdî. Kitâbu’l-‘ayn. thk. ‘Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
- İbn ‘Atiyye, Ebû Muhammed ‘Abdülhak b. Gâlib b. ‘Abdirrahmân. el-Muharreru’l-vecîz. thk. ‘Abdusselâm ‘Abduşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1422.
- İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Düreyd el-Ezdî el-Basrî. Cemheratu’l-luğa. thk. Remzî Munîr Beʿalbekî. Beyrut: Dâru’l-ʿİlmi li’l-Melâyîn, 1987.
- İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed ‘Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. Arabistan: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1419.
- İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Hemedânî. Mu‘cemu mekâyîsi’l-luğa. thk. ‘Abdusselâm Muhammed Hârûn. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1979.
- İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. ‘Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânu’l-‘Arab. thk. ‘Abdullâh ‘Aliyyu’l-Kebîr vd. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, ts.
- İbn Sîde, Ebu’l-Hasen ‘Alî b. İsmâ‘îl ed-Darîr el-Mürsî. el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-a‘zam. thk. ‘Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2000.
- İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddîn Ebü’l-Ferec ‘Abdurrahmân b. ‘Alî b. Muhammed. Zâdü’l-mesîr. thk. ‘Abdurrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1422.
- Kaplan, Abdurrahim. “Klasik Ve Çağdaş Tefsirlerde Yahudilerin Maymuna Çevrildikleri ile İlgili İfadelerin Yorumlanması”. Atlas Journal 7/41 (2021), 1868-1880.
- Küçük, Raşit. “İsnad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/154-159. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
- Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Teʾvîlâtu’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Vanlıoğlu. Murâcaa‘. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005-2010. Mâverdî, Ebu’l-Hasen ‘Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-‘uyûn. thk. es-Seyyid b. ‘Abdülmaksûd b. ‘Abdurrahîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2012.
- Mukâtil b. Süleymân, Ebu’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Ahmed Ferîd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
- Mücâhid b. Cebr, Ebu’l-Haccâc el-Mekkî el-Mahzûmî. Tefsîru Mücâhid. thk. Muhammed ‘Abdusselâm Ebu’n-Nîl. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-İslâmî, 1989.
- Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları - Dâru Sahnûn, 1992.
- Râzî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. ‘Ömer Fahruddîn. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1420.
- Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân ‘an tefsîri’l-Kurʾân. thk. Ebî Muhammed b. ‘Âşûr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2002.
- Sâhib b. ‘Abbâd, Ebu’l-Kâsım İsmâ‘îl b. el-‘Abbâs et-Tâlekânî. el-Muḥît fi’l-luğa. thk. eş-Şeyh Muhammed Hasan Âlî Yâsîn. Beyrut: ‘Âlemu’l-Kütüb, 1994.
- Şimşek, M. Sait. Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri. İstanbul: Beyan Yayınları, 2012.
- Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu‘l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Sıdkı Cemîl el-‘Attâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2001.
- Tirmizî, Ebû ‘Îsâ Muhammed b. ‘Îsâ b. Sevre. Sünen. İstanbul: Dâru Sahnûn - Çağrı Yayınları, 1992.
- Tözluyurt, Mehmet. “Mukâtil b. Süleymân’ın Zeydî Ve Mürciî Oluşu Meselesi”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Bozifder) 14/14 (Aralık 2018), 275-299.
- Yılmaz, Orhan. “Mukâtil b. Süleymân’ın Hadis Anlayışı”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Bozifder), 14/14 (Aralık 2018), 335-361.
- Zebîdî, Ebu’l-‘Abbâs Zeynüddîn (Şihâbüddîn) Ahmed b. Ahmed b. ‘Abdillatîf eş-Şercî. Tâcu’l-‘arûs. thk. ‘Abdussettâr Ahmed Ferrâc vd., Kuveyt: Matba‘atu Hukûmeti’l-Kuveyt, 1965.
- Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî. Me‘âni’l-Kur’ân ve ‘irâbihî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
- Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. ‘Ömer b. Muhammed. Esâsü’l-belâğa. thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûnu’s-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1998.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Tefsir |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2023 |
| Gönderilme Tarihi | 6 Eylül 2023 |
| Kabul Tarihi | 3 Ekim 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Cilt: 24 Sayı: 24 |
