Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

Öz

sempozyum boyunca oturumların gerçekleştirileceği yer olan Erzurum’a hareket edildi. Burada ilk oturum Atatürk Üniversitesi Kültür ve Gösteri Merkezi’nde saat 16:00-17:30 arasında gerçekleştirildi. Başkanlığını Atatürk Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. M. Sadi ÇÖGENLİ Bey’in yaptığı birinci oturumun konusu “Mûsâ Kâzım Efendi: Hayatı, Eserleri ve Şeyhü- lislâmlığı” idi. Çögenli bildiri sahiplerine söz vermeden önce Erzurum’un, Anadolu’nun hem Bağdat’ı hem de İstanbul’u olduğunu söyledi ve bu fikri- ni verdiği iki kıymetli örnekle destekledi. Bu örneklerden ilki Rûhu’l-Me‘ânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-‘Azîm ve’s-Seb‘i’l-Mesânî adlı tefsirin sahibi el-Âlûsî (ö. 1270/1854) ile ilgiliydi. Çögenli’nin anlattığı örnekte, el-Âlûsî, Tefsir’ini İstanbul’a, Şeyhülislâm’a arz etmek üzere yolculuğa çıkar ve Erzurum’a uğrar. Burada kaldığı süre zarfında İbrahim Paşa Medresesi’nde Amme cüzünden dört âyet-i kerimeyi o devrin âlimlerinden olan İspirli Cemâleddin Fâzıl Efen- di ve Receb Efendi adlı iki zata ders olarak okutur ve on beş günün ardından hem Fâzıl Efendi’ye hem de Receb Efendi’ye ilim ve hadis icazetleri verir. el- Âlûsî daha sonra kaleme aldığı Neşvetü’ş-Şemûl fi’s-Seferi ilâ İslâmbûl adlı seya- hatnamesinde bu iki zattan övgüyle bahsederek “Şark’ta bu iki âlimi görünce çok şaşırdım. Bizim Bağdat’ta bile bunların emsali kimse yok ” der. Çögenli Erzurum’un Bağdat ve İstanbul’la emsal bir şehir olduğunu desteklemek için verdiği ikinci örnekte ise şu an ellerinde mevcut olan zeylleri ile birlikte 65 ciltlik bir eserden bahsetti. Bu ansiklopedinin dünyada bilinen ilk alfabetik ansiklopedi olduğuna vurgu yapan Çögenli, müellifin eserin mukaddimesin